ВәҺҺабијЈӘтин сијаси тарихи тарихи
Yüklə 4,44 Mb. Pdf görüntüsü
|
190 ərəblər üzərində hərbi qüdrətinə əmin olan Amerika neft istehsal edən ölkələrin qərb əleyhinə təhdidlərindən nigaran deyildi. Digər tərəfdən, 1352-ci hicri şəmsi ilində Səudiyyənin Ali neft şurasının rəyasətini öhdəsinə alan Fəhd elan etdi ki, Ərəbistan Amerikaya bir qədər fürsət verməlidir ki, öz siyasətlərini dəyişdirsin. Həmçinin bitərəf ölkələrin Əlcəzairdəki konfransında (1352-ci il şəhrivərin 11-də) ümumiyyətlə neft silahından istifadə edilməsi məsələsi irəli sürülmədi. Ərəblərlə İsrail arasında dördüncü müharibənin başlanmasından sonra “Səudiyyə rəhbərləri Amerikaya bağlılığımı, yoxsa Ərəb və müsəlmanlarla həmrəyliyin bidirmək arasında sərgərdan qalmışdı.” 1 Şübhəsiz, bu müharibə nəticəsində ərəbləri və inkişaf etmiş ölkələri gizlin neft böhranı ilə agah etdi. Neft istehsalının azaldılması o qədər davam etmədi ki, qərb ölkələrinə iqtisadi cəhətdən bərpa olunmaz bir xəsarət vura bilsin. Amma bu, neft məhsullarının qiymətlərinin kəskin şəkildə artmasına gətirib çıxartdı. Bu vəziyyət qərbdə “Neft Şoku” adı ilə tanındı. Qərb ölkələri və dövlətləri özlərinin bir neçə illik iqtisadi böhranını dəf edə bilməkdə bacarıqsız olduqlarını onların üzərinə atdılar. “Nizami-Ali Səud” kitabının müəllifi vəhhabilərin Amerika ilə sıx bağlılıqları və ondan tərəfdarlıq etmələri barəsində belə yazır: “...Öz taleyini qərbə bağlılıqda görən Feysəl və Fəhd istəyirdilər ki, qərb səbatlı və qüdrətli olsun, siyasi hərc-mərclikdən irəli gələn mühüm iqtisadi böhranlardan uzaqda olsun. Buna görə də dünya bazarlarında neftin qiymətini azaltmaq üçün öz neft istehsalını birdən-birə kəskin şəkildə artırdı. Belə ki, hətta gündə bazara on milyon barel neft çıxartdı və neft istehsal edən sair ölkələri də bir qədər mülayimləşməyə məcbur etdi.” 2 Feysəlin Amerikaya kəskin şəkildə tərəfdarlıq etməsi və onun havadarı olması ərəblərin nəzərində məhkum olunur və İsrailə havadarlıq kimi hesab olunurdu. Buna əsasən, ümumxalq kütlələrin nəzərini cəlb etmək üçün o, 1352-ci hicri şəmsi ilində Fələstin Azadlıq Hərəkatına Riyaz şəhərində ofis açmağa icazə verdi. Səudiyyə sultanı inanırdı ki, İsrailin keçmiş hərbi müvəffəqiyyətlərinin əsası onun xarici silahlara malik olmasındadır. Buna görə də neft blokadası ilə onların hərəkətini nisbətən ləngitmək olar. Feysəl “çox sadəlövhcəsinə ümidvar idi ki, Amerikanı bu çarpışmalardan uzaq saxlayacaq. Lakin o dövrdə Amerika prezidenti Niksonun cavabı bu idi: “Biz xarici siyasətlərimizi milli mənafeyimizi nəzərə almaqla tənzim edəcəyik və heç vaxt icazə verməyəcəyik ki, İsrail 1 Həmin mənbə, səh.162 2 Fuiyə Klevd, “Nizami-Ali-Səud”, səh.167 191 quyunun dibinə düşsün!” 1 Feysəl hələ təzə-təzə başa düşürdü ki, Amerika zahiri taktikalarına və camaatı aldatmasına baxmayaraq ərəbləri, neftə sahib olsalar da belə, heç vaxt İsraildən üstün hesab etməz. Buna görə də Beytül-Müqəddəsi işğal edən sionistlərin zatı və mahiyyəti Amerikada sionist tərəfdarları və ölkə başçıları ilə eynidir, onların arasında heç bir fərq yoxdur. Feysəl 1963-cü ilin oktyabrın 19-da müharibənin başlanması ilə bütün neft məhsullarının Amerikaya göndərilməsini dayandırdı. O bu yolla öz rəhbərliyini gücləndirmək istəyirdi. Amma onun neft embarqosu Amerikanın xeyrinə idi. Çünki gələcəkdə ərəblərin arasında vəhhabi rəhbərliyindən öz xeyrinə istifadə edə bilərdi. Neft oktyabr müharibəsində siyasi bir təzyiq adı altında işlədildi və onun ardınca da qiymətlərin artması ilə sanki dünyanın siyasi-iqtisadi durumu dəyişildi. Orta şərqin əhəmiyyətli və həssas məntəqələrinin mərkəzləri, xüsusilə Ərəbistan yüksək neft hasilatından əlverişli istifadə etdi... Amerika da yaranan bu şəraitdən bəhrələndi və “Kisincerin Riyaza və Tehrana diplomatik səfərləri ilə fəallaşdı. Kisincerin öz səfəri ilə məntəqənin hərbi vəziyyətələrinə nəzarəti İranda şahın öhdəsinə, iqtisadi vəziyyəti isə (Ərəbistanda) vəhhabilərin öhdəsinə qoydu. Beləliklə, hər iki ölkə Amerikanın siyasətləri istiqamətində hərəkət etməyə başladı. Cənab Məscid Camei 70-ci illərin əvvəllərində vəhhabilər və onların vəziyyətləri barəsində belə yazır: “Səudiyyə cəmiyyəti 70-ci illərin əvvəllərində bütün zahiri dəyişikliklərə və istilahatlara baxmayaraq, elə Əbdül-Əzizin dövründə olan bir cəmiyyət idi və onda heç bir mühüm və əsaslı dəyişiklik baş verməmişdi ki, islamın və vəhhabiliyin təfsirində bir yenilik olsun. Amma bu dövrdən sonra cəmiyyət istər-istəməz müəyyən dəyişikliklərə məruz qaldı; əlbbəttə, bu da Səudiyyə hakimlərinin xoşuna gəlmirdi. Amma bu dəyişikliklərə səbəb olan təzyiqlər elə güclü və dərin köklərə malik idi ki, onların meyyili olmaması və hətta rəhbərlərin kütləvi təzyiqlər emal etməsi ilə zərərsizləşdirilə bilməzdi. Təzyiqlər günbəgün artmaqda idi. Onun inkişaf edib yayılması üçün də münasib şərait var idi. Xüsusilə, səudilər öz siyasi mövqelərini qoruyub saxlamaq üçün (bu, 1973-cü il neft enbarqosundan yaranmışdı) öz batini meyyillərinin əksinə olaraq bəzi ictimai, iqtisadi və mədəni dəyişikliklər aparmağa, islahatlar etməyə razı oldular. Bu islahatların baş verməsi yolunda ən mühüm maneə Feysəlin özü idi ki, 1975-ci ildə müəmmalı şəkildə qətlə yetirildi.” 2 Feysələ qarşı edilən sui-qəsd ilə əlaqədar “Böyük İslam 1 “Siyasət və hökumət dər Ərəbistani Səudi”, Seyyid Davud Ağayi, səh.139 2 Məscid Camei Məhəmməd, “Vəhhabiyyət dər cəzirətul-Ərəb” Yüklə 4,44 Mb. Dostları ilə paylaş:
|