ВәҺҺабијЈӘтин сијаси тарихи тарихи
Yüklə 4,44 Mb. Pdf görüntüsü
|
188 əlaqələrin olmaması, səhrada yaşamaq təbiəti, şəhər həyatına nifrət və onun ardınca gələn xüsusiyyətlər, islam adı ilə hökmranlıq edən mütləq monarxiya, müxalifləri islama zidd adı qoyularaq edam edilməsi, xarici dünya ilə ideoloji, mədəni əlaqələrin, mətbuat fəaliyyətlərinin olmaması, savadsızlığın yüksək dərəcədə olması, özlərini hər bir şeydən ehtiyacsız hesab edən bədəviliyə məxsus xüsusi qüruru və bundan əlavə çoxlu amillər nəticəsində camaatın böyük bir qismi xarici aləmdə baş verən hadisələrdən ümumiyyətlə xəbərsiz qaldılar. Özbaşınaçılıq edən hakimlər camaatdan xəbərsiz olaraq onların bütün sərvətlərini mənimsəyib, hətta kiçik qisminin belə onlara verilməsinin qarşısını alırdılar.” 1 Aydındır ki, altmışıncı illərin əvvəllərindən etibarən neftdən əldə olunan külli miqdarda sərvətin, eləcə də xarici sənaye mallarının sel kimi axaraq Ərəbistana gəlməsi bu ölkəni tamamilə dəyişdirdi. Amma bu dəyişikliklər sair ictimai və siyasi yönlərə təsir edə bilmədi. “Təhlilçilər Feysəlin islahatçı proqramlarını icra etməkdə müvəffəqiyyət qazanmamasının səbəbini orada mövcud olan ictimai quruluş, keriçilik, fəqirlik və köhnə adət-ənənələr hesab edirlər.” 2 Amma Feysəlin özü “atasından irsən yetişmiş qüdrət və mövcud olan quruluşu qoruyub saxlayırdı. Başqa sözlə desək, səhranın siyasi-ictimai quruluşu və ailə tipli rəhbərliyi hakimiyyətdə idi və özündə iqtisadi dəyişikliklərə qeyri-təbii şəkildə yer verirdi. Yeni həyatın tələblərindən, o cümlədən, demokratiya, mətbuat azadlığı, ictimai və siyasi hüquqlar, azad düşüncə və s. kimi şeylər Ərəbistan cəmiyyətinə yeni məhsullardan istifadə etsələr də lüks mallardan başqa bir şey gətirməmişdi. 3 Həqiqətdə Feysəlin siyasəti Məhəmməd ibn Əbdül-Vəhhabın nəvələrindən ilham alırdı və Amerikanın göstərdiyi köməklər vəhhabilərin aradan getməsinə mane olurdu. Belə ki, “o, nəşriyyatı müsadirə etdi və həm ərəb, həm də qeyri-ərəb dillərində olan qəzetlərin ölkəyə gətirilməsində çoxlu məhdudiyyətlər qoydu.” 4 Feysəlin işə ciddi yanaşması nəticəsində onun əleyhinə müəyyən müqavimətlər başlandı. Bu barədə Seyyid Davud Ağayi belə yazır: “... 1969-cu il Səudiyyə rejimi üçün çox təhlükəli bir dövr idi. Müxaliflərin əsas etibarı ilə Yəməndən idarə olunan təxribatçı əməliyyatının genişlənməsinə baxmayaraq, iki çevriliş planı zərərsizləşdirildi. Onlardan biri Yusif Təvilin rəhbərliyi ilə olmuşdur. O, 1925-ci ildə səudilərin əleyhinə təşkil olunmuş millətçilik hərəkatının rəhbərinin oğlu idi. Onun qrupu dövlət 1 Həmin mənbə 2 Fuiyə Klevd, “Nizami-Ali-Səud”, səh.155 3 Məscid Camei Məhəmməd, “Vəhhabiyyət dər cəzirətul-Ərəb”, səh.4 4 “Böyük İslam Enskilopediyası”, 2-ci cild, səh.37 189 binalarını partlatmaq, iğtişaş və hərc-mərclik yaratmaqla rəhbərliyə çatıb respublika təyin etmək istəyirdi. Bununla eyni zamanda Zəhranın hava qüvvələri akademiyasının rəisi polkovnik Davud Ruməq özünün qırıcı təyyarələrini hazırlamışdı ki, Feysəli sonrakı uçuşunda Ərəbistanın bir guşəsində qətlə yetirsin (qeyd olunan bu iki sui-qəsd Amerikanın təhlükəsizlik qüvvələri tərəfindən kəşf edilərək zərərsizləşdirildi.” 1 Feysəl xarici siyasətdə Əbdün-Nasirin sovetlər ölkəsinə yaxınlaşmasına, səudilərin isə qərbə meylli olduğuna görə heç vaxt həqiqi və uzunmüddətli bir razılaşma əldə edilə bilmədi. Hətta son zamanlarda çalışırdı ki, Afrikanın qərbindəki ərəb dövlətlərindən (Tunis və Mərakeş) Ərəb müttəhid respublikası müqabilində Suriya, Sudan və Liviyanın iştirakı ilə mötədil bir bağlılıq yaratsın. Nasirin ölümündən sonra Feysəl Ənvər Sadatla müəyyən qədər razılaşma əldə edə bildi. Ənvər Sadat Nasirin Ərəb sosializimi və Ərəb dövlətlərinin sovet ölkəsinə bağlılığı ilə əlaqədar siyasətlərinin məğlubiyyətə uğrayacağına inanırdı. “Feysəl inanırdı ki, Amerikanın İsraili himayə etməsi sovet hökumətinin Misirlə olan sıx əlaqəsinə görə idi və əgər Misir Moskva ilə əlaqələrini kəsərsə, artıq Amerikanın İsraili himayə etməsinə heç bir əsas olmayacaqdır. Çünki Amerika İsraili “Azad dünya” səngəri kimi qələmə vermişdi, Nikson da Ayzen Haver kimi, Süveyş kanalı hadisələrində mövqe seçərkən israilliləri Sina səhrasından geri çəkilməyə və işğal olmuş əraziləri boşaltmağa məcbur edəcəkdi. Ənvər Sadat razı olmuşdu ki, amerikalılar Sina səhrasından geri çəkilməyə zəmanət versələr ruslar da oradan çıxsınlar 2 və bu da sonralar icraya qoyulan Kemp-Devid sülh müqaviləsi üçün bir zəminə yaratmışdı ki, Sadatla Feysəl arasındakı razılaşmanın və yaxın əlaqələrin bərqərar olunması ilə nəticələndi. 1970-ci illərdə orta şərq ölkələrində baş verən siyasi hadisələrin hamısı bir növ neft məsələsi ilə əlaqədar idi və neft istehsal edən ölkələrin istəklərinin həyata keçməsində təsirli oldu. Ramazan müharibəsi (1973- cü ildə İsraillə ərəblər arasında baş verən dördüncü müharibə) bu hadisələrdə xüsusi əhəmiyyət daşıyırdı. Ramazan müharibəsinin başlanması ilə eyni zamanda Feysəl Ənvər Sadatı bu əməliyyatdan çəkindirdi (Feysəl heç vaxt təsəvvür etməzdi ki, Misir ordusu İsrail əleyhinə müvəffəqiyyətli bir əməliyyat keçirməyə qadir olsun) və əvəzində buna razı oldu ki, Amerikanı təhdid edib desin ki, əgər İsrailin müzakirəyə məcbur edilməsi üçün bir tədbir görməzsə öz neft istehsalını gündə yeddi milyon barel qədər azaldacaqdır. İsrailin 1 “Siyasət və hökumət dər Ərəbistani Səudi”, Seyyid Davud Ağayi, səh.128 129 2 Fuiyə Klevd, “Nizami-Ali-Səud”, səh.159 Yüklə 4,44 Mb. Dostları ilə paylaş:
|