Vii siNİf azərbaycan tariXİ
Hülakü xanın hakimiyyəti (1258-1265)
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
Hülakü xanın hakimiyyəti (1258-1265) Elxanilər dövlətinin əsasını qoymuş və onun ilk hökmdarı olmuş Hülakü xanın hakimiyyəti dövründə:
Köçəri feodallara arxalanaraq vilayətlərin idarəçiliyini və hərbi-siyasi işləri əmirlərə həvalə etdi
Qısa vaxtda güclü və mərkəzləşmiş dövlət yaratdı.
Azərbaycanın şimal
hissəsində şimal
sərhədlərinin mühafizəsini möhkəmləndirmək məqsədi ilə güclü monqol hərbi dəstələri məskunlaşdırıldı
Azərbaycan torpaqları uğrunda Hülakü və Qızıl Ordu arasında müharibələr başlandı. Qazan xanın hakimiyyəti (1295-1304) Hülakü xanın ölümü hakimiyyət uğrunda gedən mübarizəni gücləndi. 1295-ci ildə Qazan xan Qarabağda özünü padşah elan etdi. Uzunsürən mübarizədən sonra Elxani taxtına çıxan Qazan xan (1295—1304) bu münaqişəyə son qoydu. Beləliklə Hülakülər dövlətində hakimiyyət uğrunda gedən mübarizə Qazan xanın hakimiyyətə gəlməsi ilə nəticələndi. Qazan xan hakimiyyətə gəldikdən sonra dərhal aşağıdakı tədbirləri həyata keçirməyə başladı:
Ölkədə baş verən qiyamların hamısını yatırdı.
İslam dinini dövl ət dini elan edib özünə Mahmud təxəllüsünü götürdü.
Hülakü dövlətini iqtisadi böhrandan xilas etmək üçün islahatlar keçirdi. Əbu Səidin hakimiyyəti (1316-1335) Qazan xanın ölümündən sonra Hülakülər dövlətində mərkəzi hakimiyyət bir müddətdən sonra zəiflədi. Qazan xandan sonra Hülakülər dövlətinin taxt-tacına onun qardaşı Məhəmməd Olcayut daha sonra isə Olcayutun oğlu Əbu Səid (1316-1335) gəldi. Azyaşlı Əbu Səid dövlətin idarəsində yaxından iştirak edə bilmədiyi üçün Məhəmməd Olcayut vəsiyyət etmişdir ki, dövlətin idarəsi Sulduz qəbiləsindən olan baş əmir Çobana həvalə olunsun. Odur ki, Əbu Səid hakimiyyətə gəldikdən sonra Hülakü dövlətini Əmir Çoban idarə etməyə başladı. Onun hakimiyyətdəki ağalığı digər feodal quruplarının narazılığına və mərkəzi hakimiyyətə qarşı çıxışlara səbəb oldu. Ölkədə feodal çəkişmələri gücləndi. Əmir Çobana qarşı qiyamlar başladı. Artıq gənc yaşına çatmış Əbu Səid qiyamları yatırmaq üçün şəxsən döyüşlərə girirdi və qiyamçılarıınn qoşunlarını məğlubiyyətə uğratdı. Buna görə ona
Bundan sonra Əbu Səid Əmir Çobana qarşı mübarizəyə başladı. Əbu Səidin Əmir Çobana qarşı mübarizəyə başlamasının səbəbi bunlar idi:
Əbu Səid Əmir Çobana qarşı çıxan feodalları öz ətrafında birləşdirərək 1328-ci ildə əmir Çobanı və onun oğlanlarından ikisini edam etdirdi. Lakin feodal şəkişmələri daha da gücləndi və səngimək bilmədi.
getdikcə tənəzzülə uğradı. Qızıl Ordu qoşunlarına ölkənin içərilərinə soxulmağa şərait yaratdı. Dövlətin süqutu daxili və xarici qarşıdurmalar nəticəsində sürətləndi. Hakimiyyətə sahiblənmək uğrunda müxtəlif quruplar arasında .
Əbu Səid hələ sağlığında əmir Çobanı və onun oğlanlarından ikisini edam etdirsə də, onun ölümündən sonra Çobanilər Hülakülər dövlətinin zəifləməsindən istifadə edərək hakimiyyət uğrunda mübarizəyə qoşulan ən qüdrətli feodal qrupa çevrildilər. «Hülakü səltənəti uğrunda» Çobanilərlə yanaşı Cəlairilər və Şirvanşahlar da mübarizə aparırdı. Bu mübarizədə nisbətən güclü olan çobanilər dövləti Hülakü şahzadələrinin adından idarə edirdilər. Lakin Çobani əmirləri müstəqil, Hülakülərdən heç bir asılılığı olmayan dövlət qura bilmədilər. Hülakülər dövlətində
qəbul edib taxta çıxması çobanilərin ağalığına və zülmünə qarşı üsyanlar baş verdi. Ağır həyat sürən əhalinin tez-tez keçirdiyi üsyanları Çobanilər zorla yatırırdı. Çobani zülmündən xilas olmağa çalıçan Azərbaycan əhalisi çıxış yolunu Qızıl Ordu xanı Canı bəyə müraciət etməkdə gördü. 1357-ci ildə Canı bəy Təbrizə gələrək Çobanilərin hakimiyyətinə son qoydu. Hülakü dövləti süqut etdi.
Hülakülər dövlətinin yarandığı ilk vaxtlarda, Hülakü xanın hakimiyyəti dövründən başlayaraq Hülakülərlə Cuci nəslindən olan Qızıl Orda xanları arasında Azərbaycan ərazisi uğrunda müharibələr gedirdi. Çünki, Hülakülər dövlətinin Qızıl Ordu xanları ilə Azərbaycanda mənafeyi toqquşurdu. Hülakülərlə Qızıl Orda xanları arasında gedən müharibələrin əsas səbəbi Qızıl Ordu xanlarının Monqol dövlətinin yaradıcısı Çingiz xanın vəsiyyətinə görə, Azərbaycan torpaqlarının Cuci ulusunun payına düşməsini iddia etməsi idi. Odur ki, Hülakülərinin Azərbaycanda hökmranlığının başlananması ilə Qızıl Ordu xanları tez-tez bu ərazilərə hücumlar edirdilər. Hülakü xan və ondan sonra gələn davamçıları isə bu yürüşləri dəf etməyə çalışırdılar. Hülakülər dövləti Qızıl Ordunun ən böyük və dağıdıcı hücumuna 1335-ci və 1357-ci ildə məruz qaldı. 1335- ci ildə Özbək xanın başçılıq etdiyi Qızıl orduların yeni hücumlarına məruz qaldı. Əbu Səid 60 min nəfərlik qoşunla Arrana gələrək Qızıl Ordu xanı Özbək xanı məğlub edərək onu geri çəkilməyə məcbur etdi. Lakin Əbu Səidin zəhərlənərək öldürülməsindən istifadə edən Özbək xan yenidən hücuma keçərək Kür çayına kimi irəlilədi. Yeni taxta çıxan Arpa xan (1335-1336) Qızıl orduluları ölkədən qova bildi. 1335-ci ildə Özbək xanın qoşunugeri çəkildilər, burada Şirvanda bütün silahlarını və əmlaklarını atdılar, təcili qaçmağa başladılar... Dərbəndə kimi qaçdılar, oradan isə öz ölkələrinə getdilər» (Həmdullah Qəzvini).
bəyin yürüşü nəticəsində: •
•
•
•
•
son qoyuldu. Canı bəy öz ölkəsindəki gərgin vəziyyətlə əlaqədar olaraq oğlu Bərdi bəyi Təbrizdə səltənətə qoyub, Qızıl Ordaya qayıtdı. Lakin Bərdi bəy atası Canı bəyin qəfil
Qızıl orduluların Azərbaycanı tərk etməsilə nəticələndi. Bu fürsətdən istifadə edən Cəlairilər dövləti Azərbaycana hücum edərək ölkəni özünə tabe etdi.
Qızıl Ordu dövləti
Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|