Vii siNİf azərbaycan tariXİ
XIII–XIV əsrlər Azərbaycan mədəniyyəti
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- XIII–XIV əsrlər Azərbaycan mədəniyyəti Məktəb və mədrəsələr
- XIII-XIV əsrlərdə
- XIII-XIV əsrlərdə Azərbaycan ədəbiyyatı
- XIII əsrdə «Azərbaycan dili»
- Hinduşah Naxçıvani
XIII–XIV əsrlər Azərbaycan mədəniyyəti
İlk monqol yürüşləri Azərbaycanda mədəniyyətin inkişafına müəyyən zərbə vursa da, onun tərəqqisini dayandıra bilmədi. Hülakülər dövründə ölkənin mədəni həyatı, təhsil, elm canlandı. Yadellilərin hücumları xalqımızın yüksək mədəniyyətini məhv edə bilmədi. XIII—XIV əsrlərdə Azərbaycanda elmin bütün sahələrində inkişaf baş verdi. XIII-XIV əsrlərdə Azərbaycanda təhsil sisteminin əsasını məktəb və mədrəsələr təşkil edirdi. Məktəb təhsilinə aiddir: •
Əsasən ibtidai təhsil verən elmi müəssisə idi. •
Məktəblərdə şəriət dərsləri keçilir, Qurani-Kərimin qiraətlə oxunması öyrədilirdi. Mədrəsə təhsilinə aiddir: •
•
Burada elmlərlə yanaşı, dünyəvi elmlər də tədris olunurdu. Təbrizdə Rəbi Rəşid mədrəsəsinin açılması Azərbaycanın inkişaf etmiş şəhərlərində mədrəsələr fəaliyyət göstərirdi. Həmin mədrəsələrdən biri XIV əsrin əvvəllərində Təbrizin Rəbi Rəşid məhəlləsində açıldı. Ali mədrəsə rolu oynayan Rəbi Rəşid mədrəsəsinə aiddir: •
•
Fəzlüllah Rəşidəddin tərəfindən təsis edilmişdi. •
Burada yüzlərlə görkəmli alim dərs demiş, minlərlə tələbə təhsil almışdı. •
Mədrəsədə təbiət elmləri, fəlsəfə, təbabət, tarix, astronomiya, ilahiyyat elmləri tədris olunurdu. F.Rəşiddədinin oğlu Xacə Sədəddinə yazdığı məktublardan da məlum olur ki, Təbriz ali mədrəsəsində minlərlə tələbə təhsil almış və onların əksəriyyəti digər ölkələrdən gəlmişdi.
Rəşidəddinin abidəsi. İran “Came ət-təvarix” kitabından bir səhifə
Dövrün görkəmli Azərbaycan alimimlərindən biri Nəsirəddin Tusi (1201-1274) olmuşdur. Nəsirəddin Tusiyə aiddir: •
•
Hülakülər dövlətinin maliyyə sisteminin tənzimlənməsində böyük rolu olmuşdur •
Həndəsənin inkişafına əsaslı şəkildə təsir göstərmiş “Evkilidin şərhi” əsərinin müəllifidir. •
Yaxın və Orta Şərqdə əxlaq dərsliyi kimi şöhrət qazanmış “Əxlaqi Nasiri” əsərini yazmışdır. •
“Zic Elxani” (Elxani cədvəlləri) əsərində planetlərin geosentirik orbitinin əsas elementləri verilmişdir. •
Marağada onun rəhrərliyi ilə rəsadxana tikilmişdi. Marağa rəsədxanasına aiddir: •
1259-cu ildə, Nəsirəddin Tusinin təşəbbüsü ilə tikilmişdir. •
Rəsədxanada 100-dən çox alim çalışırdı Fəzlullah Rəşidəddin Hülakülər dövlətinin vəziri, həkim və tarixçisi olmuşdur. Onun “Came ət-təvarix” (Tarixlər toplusu) əsəri XIII- XIV əsrlər tarixini işıqlanmasında xüsusi yer tutur. Əsərdə Hülakü xandan Qazan xanın hakimiyyətinin sonuna kimi olan dövr şərh olunur.
QEYD: Fəzullah Rəşidəddin ilə Nəsrəddin Tusinin oxşar cəhəti onların ikisinin də dövrün görkəmli alim və dövlət xadimləri olmasında idi .
Nəsirəddin Tusi. Rəssam Nəcəfqulu İsmayılov. Marağa rəsədxanası
XIII-XIV əsrlərdə Azərbaycan ədəbiyyatı Bu dövrdə şairlər ədəbiyyat sahəsində əvvəlki ənənələri davam etdirirdilər. Şeirlər təkcə fars və ərəb dillərində deyil, Azərbaycan dilində də yazılırdı. Azərbaycandilli klassik poeziyanın ilk nümayəndəsi Həsənoğlu Şeyx İzzəddin (XIII əsr) olmuşdur. Onun ana dilində yazılmış iki qəzəli məlumdur. XIV əsrin sonlarında Azərbaycan ədəbiyyatında hürufilik adlı fəlsəfi cərəyan yarandı. Bu cərəyanın banisi böyük Azərbaycan mütəfəkkir şairi Fəzlüllah Nəimi idi. Hürufilik
yaşayıb-yaratmış böyük şairimiz İmadəddin Nəsimi hürufiliyin görkəmli nümayəndəsi, Fəzlüllah Nəiminin ən yaxın məsləkdaşı idi. Hürufilər ərəb hərflərinin ilahiliyinə, Allahın
geniş yayılmış və ədəbiyyatda xüsusi yer tutmuşdu. Nəsimi hürufilik ideyalarını öz şeirləri ilə təbliğ edirdi.
Lüğətlərdə minlərlə Azərbaycan sözləri və terminləri izah olunurdu. Azərbaycan dilinin qrammatikasına aid əsərlər yazılmağa başlandı. Dilçilik sahəsində Hinduşah Naxçıvani, onun oğlu Məhəmməd Naxçıvani xüsusilə seçilirdilər. Azərbaycan mütəfəkkiri Mahmud Şəbüstərinin fəlsəfə, məntiq, psixologiya, hüquq və digər sahələri əhatə edən əsərləri bütün Şərqdə yüksək qiymətləndirilirdi.
İmaməddin Nəsimi Mahmud Şəbüstəri
Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|