Water problems: science and technology

Araz, Horadiz və Bəhramtəpə hidroqovşaqlarının, baş Mil-Muğan suvarma sistem-
lərinin tikilib istismara verilməsi onun mənsəbində axım və bərk axım rejimində ,
flora və faunasında  dəyişikliklərə səbəb olmuşdur. 
2. Son dövrlərdə Kür çayı hövzəsində insanların təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində
çay suyu müxtəlif dərəcədə çirklənmişdir.
3. Su hövzələri və axar sularda, xüsusilə onların dib çöküntülərində ağır metal
duzlarının miqdarı artmışdır və bu proses getdikcə daha da güclənir.
4. Çirklənmə həddinin çoxalması su hövzələrində məskunlaşan hidrobiot fau-
nanın o cümlədən endomik növlərin olmasına gətirib çıxarmışdır. 
5. Son illər Kür çayında  neft məhsulları ilə çirklənmə buraxıla bilən hədd nor-
masından bir neçə dəfə çox olmuşdur. 
Ədəbiyyat siyahısı:
1. Aslanov H.Q. Kürün aşağı axarının ekocoğrafi problemləri, “Çaşıoğlu”, Bakı, 2013;
2. Aslanov H.Q., Hüseynova-Cavadova Ş.N. Kür çayı mənsəbinin öyrənilməsinə dair
“Ekoloji və su təsərrüfatı” №7, Bakı, 2005;
3. Будагов В.А. Современные естественное ландшафты Азербайджанской ССР.
Изд.-во «Елм», 1988;
4. Mahmudov R.N. Azərbaycan çaylarının sel kataloqu, “Elm”, Bakı, 2007.
SU PROBLEMLƏRİ: ELM VƏ TEXNOLOGİYALAR
Aslanov H.Q.,  Məmmədova E.H., Səlimova V.H. Azər-
baycan ərazisində Kür çayının antropogen...
SUDAN İSTİFADƏNİN EKOLOJİ PROBLEMLƏRİ
3/2016
104

---

UOT.631.67.03;628.1.034
SU PROBLEMLƏRİ: ELM VƏ TEXNOLOGİYALAR
SUDAN İSTİFADƏNİN EKOLOJİ PROBLEMLƏRİ
3/2016
105
(Səh. 105-110)
ŞİRVAN REGİONUNDA İRRİQASİYA 
SULARININ KEYFİYYƏTİNİN
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ MƏQSƏDİLƏ
APARILAN EKOLOJİ MONİTORİNQİN
NƏTİCƏLƏRİ
Əhmədov M.Ə.
Аzərbaycan Еlmi-Тədqiqat Su Problemləri İnstitutu, Bakı şəhəri,
[e-mail]
Abstract. The article, which has a heavy technical content of the environmental
monitoring results, in Shirvan region aparıan, USC (Upper Shirvan Channel), and it
is fed by the main channel of the river zone (Turyanchay, Girdimanchay, Goychay)
was evaluated as a comparative quality of irrigation water.
Açar sözlər:  ekoloji monitorinq,  su obyektləri, irriqasiya suyunun keyfiyyəti,
kollektor-drenaj suları, suyun kondisiyalaşdırılması, tоrpаqlаrın mexaniki tərkibi.
Giriş
Məlumdur ki, Şirvan regionunda tоrpаqlаrın mexaniкi tərkibindən asılı olaraq
suvarılan ərazilərin çox hissəsində orta, yüksək və çox yüksək dərəcədə şorlaşma
inkişaf etmişdir. Buna səbəb torpaqların mexaniki tərkibi  və şorlaşma dərəcəsi
nəzərə alınmadan istifadə olunması ilə izah olunur. Belə ki, kollektor-drenaj və səthə
yaxın olan yeraltı şor suların təsiri nəticəsində bəzən şirin suların tərkibində olan
iki valentli kationların nisbəti dəyişir. Bunun nəticəsində suların ümumi mineral-
lığının normalara uyğun olmasına baxmayaraq, onlarla suvarma aparıldıqda torpağın
tədricən şorlaşması baş verə bilər.
Tədqiqat metodları, istifadə olunan material və su obyekləri
Suların irriqasiya keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi üzrə məlumatların əldə olun-
ması üçün Şirvan regionunda  екоlоji  mоnitоrinq аparılmışdır. Su obyektləri kimi
Şirvan regionunun  ağır mexaniki tərkibli torpaq ərazilərini əhatə edən Yuxarı Şirvan
Kanalı (YŞK), Türyançay, Göyçay, Girdimançay və YŞK ilə qidalanan magistral
kanallar  qəbul  edilmişdir.  Bu  su  obyektlərindən  kimyəvi  analizlər  üçün  su  nü-
munələri  götürulmüşdür.  Su  nümunələrinin  laboratoriya  analiz lərinin  nəticələri

---

SU PROBLEMLƏRİ: ELM VƏ TEXNOLOGİYALAR
Əhmədov M.Ə.  Şirvan regionunda irriqasiya sularının
keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi məqsədilə...
SUDAN İSTİFADƏNİN EKOLOJİ PROBLEMLƏRİ
3/2016
106
əsasında,  Аntipоv-Каrаtаyеv üsulundan [1] istifadə etməklə, onların irriqasiya key-
fiyyətləri qiymətləndirilmişdir (cədvəl 6). Bu üsulun mövcud olan digər üsullardan
üstün cəhəti onun suvarma suyunun ümumi minerallığını nəzərə almasıdır.
Tədqiqatların şərhi
Türyançayın  suyu,  kimyəvi  tərkibinə  görə  hidrokarbonatlıdır,  minerallaşma
dərəcəsi isə axın boyunca 250 mq/l, Şirvan regionunun giriş hissələrində zəif mine -
rallaşaraq, ümumi minerallığı 365 mq/l-ə qədər yüksəlir (cədvəl 2) və orta hesabla
800 mq/l-ə çatır. Bu çayın suyunda minerallaşmanın yüksəlməsi  onun  mənsəb
hissəsində  (Şirvan  düzənliyinin quraqlıq zonasında) müşahidə edilir (cədvəl 1).
Cədvəl 1.Şirvan regionunun düzənlik hissəsində Türyançayın suyunun
kimyəvi analizinin nəticələri
Cədvəl 2.Şirvan regionuna giriş hissələrində Türyançayın suyunun kimyəvi
analizlərinin nəticələri
Göyçayın suyu da Türyançayın suyu kimi kimyəvi tərkibinə görə 250 mq/l-dən
Göstəricilər
Ölçü vahidləri
mq/l
mq-ekv/l
HCO
3-
219,67
3,6
Сl
-
39,05
1,1
SO
4
2-
291,55
6,07
Ca
2+
60,12
3,0
Mg
2+
33,44
2,75
(Na+K)
+
125,5
5,02
Ümumi minerallıq
769, 33
-
Ümumi codluq
-
5,75
Göstəricilər
Ölçü vahidləri
mq/l
mq-ekv/l
HCO
3-
175,7
2,87
Сl
-
12,8
0,36
SO
4
2-
79,2
1,65
Ca
2+
63,13
3,15
Mg
2+
9,03
0,74
(Na+K)
+
24,75
0,99
Ümumi minerallıq
364,6
-
Ümumi codluq
-
4,0

---