Əhmədov M.Ə. Şirvan regionunda irriqasiya sularının
keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi məqsədilə...
SU PROBLEMLƏRİ: ELM VƏ TEXNOLOGİYALAR
SUDAN İSTİFADƏNİN EKOLOJİ PROBLEMLƏRİ
3/2016
107
750 mq/l-ə qədər dəyişir. Göyçayda da (Türyançayda olduğu kimi) suyun tərki -
bindəki həll olmuş duzların miqdarının yüksəlməsi, çayın mənsəbinin quraqlıq
sahəsində baş verir (cədvəl 3).
Cədvəl 3.Şirvan regionunun düzənlik hissəsində Göyçayın suyunun kimyəvi
analizlərinin nəticələri
Türyançay və Göyçayın sularından fərqli olaraq Girdmançayın suyunun tərki -
bində sulfatlar və hidrokarbonatlar üstünlük təşkil edir. Bu çayın Şirvan zonasını
keçən hissəsində sulfatların miqdarı 650 mq/l, hidrokarbonatlar 270 mq/l, həll olmuş
duzların ümumi miqdarı isə 1400 mq/l-ə qədər artır (cədvəl 4). Girdimançayda sulfat
ionlarının normadan çox artması kollektor-drenaj sularının bu çaya təsiri nəticəsində
baş verir.
Cədvəl 4.Şirvan regionunun düzənlik hissəsində Girdimançayın suyunun
kimyəvi analizlərinin nəticələri
YŞK öz mənbəyini Mingəçevir su anbarından götürür. Çoxillik göstəricilərə görə
Göstəricilər
Ölçü vahidləri
mq/l
mq-ekv/l
HCO
3-
269,49
4,4
Сl
-
70,29
1,98
SO
4
2-
634,94
13,22
Ca
2+
90,18
4,5
Mg
2+
57,95
4,75
(Na+K)
+
258,75
10,35
Ümumi minerallıq
1381,6
-
Ümumi codluq
-
9,25
Göstəricilər
Ölçü vahidləri
mq/l
mq-ekv/l
HCO
3-
244,08
3,98
Сl
-
31,24
0,88
SO
4
2-
238,67
4,97
Ca
2+
68,54
3,42
Mg
2+
20,0
1,64
(Na+K)
+
119,25
4,77
Ümumi minerallıq
721,78
-
Ümumi codluq
-
5,0
bu anbarın suyu zəif minerallı (200-300 mq/l), neytral və ya qələvi (pH=7,8-8,6)
tipli sulara aid edilir [2].
Mingəçevir su anbarından su YŞK-ya daxil olduqdan sonra, onun ümumi min-
erallıgı 700 mq/l-ə qədər artır. Bəzi dövrlərdə YŞK-nın suyunun keyfiyyəti II kate-
qoriyaya qədər azalır: minerallıgı 0,7-1,2 q/l, kalsiumun miqdarı 15-50 mq-ekv/l
və Na/Ca 0,5-5,0- ə bərabər olur [3]. Belə suların az şorlaşma təhlükəsi yaratmasına
baxmayaraq, onların şoran torpaqların suvarılmasında istifadəsi mümkündür.
Şoran olmayan torpaqlarda isə bu suların istifadəsi torpaqlardakı duzların miq-
darının 0,1% artmasına səbəb ola bilər. Lakin aparılan monitorinqlərin nəticələri
göstərir ki, YŞK və onunla qidalanan magistral suvarma kanallarında suların ümumi
minerallığı son zamanlar 400 mq/l-dən çox yüksəlmir, sabit qalır.
Cədvəl 1-5-dən istifadə edərək yerüstü su obyektlərindəki suların irriqasiya in-
deksi hesablanmış və hesablamaların nəticələri 6-cı cədvəldə verilmişdir.
Cədvəl 5.YŞK və onunla qidalanan magistral suvarma kanallarından
götürülmüş su nümunələrinin kimyəvi analizlərinin nəticələri
*Nümunələrin götürüldüyü yerlər:
1.Ortaləki kəndindən keçən (Ağdaş) YŞK və Türyançayla qidalanan kanal;
2.Bərgüşad kəndindən keçən (Ucar) YŞK ilə qidalanan kanal;
3.Qulabənd kəndindən keçən (Ucar) YŞK-ilə qidalanan kanal;
4.Sığırlı kəndindən keçən (Kürdəmir) YŞK-ilə qidalanan kanal;
5.YŞK (Kürdəmir-Hacıqabul zonasında).
SU PROBLEMLƏRİ: ELM VƏ TEXNOLOGİYALAR
Əhmədov M.Ə. Şirvan regionunda irriqasiya sularının
keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi məqsədilə...
SUDAN İSTİFADƏNİN EKOLOJİ PROBLEMLƏRİ
3/2016
108
Göstəricilər
Ölçü
vahidi
Nümunələrin götürüldüyü məntəqələr*
№1
№2
№3
№4
№5
HCO
3-
mq/l
158,6
157,4
168,4
152,5
176,9
mq-ekv/l
2,60
2,55
2,74
2,5
2,88
Сl
-
mq/l
16,3
20,2
18,8
19,5
17,2
mq-ekv/l
0,45
0,57
0,53
0,55
0,48
SO
4
2-
mq/l
72,8
80,94
85,1
58,0
65,76
mq-ekv/l
1,50
1,88
1,77
1,21
1,37
Ca
2+
mq/l
50,1
56,5
54,9
48,5
53,1
mq-ekv/l
2,50
2,82
2,75
2,40
2,81
Mg
2+
mq/l
12,57
9,5
11,7
10,25
12,2
mq-ekv/l
1,03
0,78
0,96
10,84
1,0
(Na+K)
+
mq/l
25,5
34,9
33,25
12,5
11,2
mq-ekv/l
1,02
1,4
1,33
1,02
0,92
Ümumi minerallıq
mq/l
335,9
368,7
372,2
301,2
341,4
Ümumi codluq
mq-ekv/l
3,6
3,6
3,7
3,8
3,8
Bu cədvəldən görünür ki, göstərilən su obyektlərindəki sular öz keyfiyyətinə görə
suvarmada istifadəyə yararlı olmasına baxmayaraq, Türyançayın, Göyçayın və
Girdimançayın sularını Şirvan regionunun düzənlik hissəsində, YŞK-nın suyu ilə
müqayisə etdikdə irriqasiya keyfiyyətinin xeyli az olduğu məlum olur. Yəni bu çay-
ların suyunun irriqasiya indeksi vahidə yaxınlaşır. Xüsusilə Girdimançayın suyunun
keyfiyyəti irriqasiya xassəsinə görə xeyli aşağı düşür. Ümumilikdə isə, cədvəl 6-
dan göründüyü kimi, su obyektləri suvarmada istifadə oluna bilər, bu şərtlə ki, bu
suların ion təkibi nəzərə alınsın.
Cəlvəl 6. Şirvan regionundakı su obyektlərindən qəbul edilən
suların suvarmada yararlı olmasının qiymətləndirilməsi
Bu göstərilənlərdən belə nəticəyə gəlmək olar ki, YŞK-dan savayı su obyektlərinə
kollektor-drenaj və yeraltı duzlu suların mənfi təsiri böyükdür.
Yuxarıda göstərilənləri nəzərə alaraq qeyd etmək lazımdır ki, çay sularının key-
fiyyətinin yaxşılaşdırılmasının yeganə yolu kollektor – drenaj sistemlərinin normal
işinin bərpa edilməsindədir.
Əhmədov M.Ə. Şirvan regionunda irriqasiya sularının
keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi məqsədilə...
SU PROBLEMLƏRİ: ELM VƏ TEXNOLOGİYALAR
SUDAN İSTİFADƏNİN EKOLOJİ PROBLEMLƏRİ
3/2016
109
№
Su obyektlərinin adı
Su obyekt lərinin suyunun
irriqasiya indeksi
(Ca + Mg) /[Na.(0,23 .C)]
Suvarmada
istifadəyə yararlı
olması
1
Türyançay (Şirvan
zonasının düzənlik
hissəsi)
7,43>1
İon tərkibi nəzərə
alınmalıdır
2
Göyçay (Şirvan zonasının
düzənlik hissəsi)
6,39>1
İon tərkibi nəzərə
alınmalıdır
3
Girdimançay (Şirvan
zonasının düzənlik
hissəsi)
2,86>1
İon tərkibi nəzərə
alınmalıdır
4
YŞK ilə qidalanan kanal
(Ortaləki)
44,9>>1
+
5
YŞK ilə qidalanan kanal
(Bərgüşad)
58,9>>1
+
6
YŞK ilə qidalanan kanal
(Qulabənd)
32,6>>1
+
7
YŞK ilə qidalanan kanal
(Sığırlı)
46,04>>1
+
8
YŞK(Kürdəmir-
Hacıqabul səddində)
53,0>>1
+
Dostları ilə paylaş: |
