129
axırıncı kralı Ataualpa anadan olur. İnklərin bu torpaqda
(Ekvadorda) ağalığı təxminən 50 il çəkir. Bu işğal sülh şərai-
tində keçir, hətta həmin dövrü “tayfaların ittifaqı” adlandırır-
lar. Ona görə ki, karalıların mədəniyyəti ilə inklərin mədə-
niyyətləri arasında haradasa uyğunluq duyulur və məğlub
olan karalılar tezliklə işğalçıların dilini (keçua) qəbul edirlər.
İspan konkistadorları Otovalo vadisinə gəlib çıxanda,
onda təyin edirlər ki, orada yaşayan hindu tayfası keçua
dilində danışır və onlar inklər kimi günəşə inanırlar.
Üç aylıq tədqiqat nəticəsində alim belə bir məlumat əldə
etmişdir. Bundan əlavə apardığı titanik zəhmət nəticəsində o,
təyin edir ki, XV əsrdə sahil kənarında yaşayan iri tayfalar
arasında kayapa, kolorado, karake, manta, otovalo, cono,
xipixapa, uankavilka, şərq rayonlarda isə xibarolar seçilirdi.
Dağlıq ərazilərdə səpələnmiş kiçik tayfa qruplarına ispanlar
ümumi ad - ”yumbo” adı vermişdilər. Tayfalar tam şəkildə
muxtariyyatlarını saxlayırdılar ki, həmin tayfalardan heç
birisi inklərin yaratdığı imperiya kimi bir dövlət yarada
bilməmişdilər. İmbaya, kanyari, kayambi, peruço, koçoski və
başqa tayfalar sakit həyat tərzi keçirərək güc-bəla ilə özlərini
saxlayırdılar.
130
XII fəsil. Bir ildə üç dəfə Kitonun əsasının
qoyulması
Kitoya üz tutanlar dalğavari yollarla, gah yuxarı qalxır,
gah da ki, aşağı düşərək get-gedə Quayakildən uzaqlaşırdılar.
Lakin yol getdikcə onlar kiss edirdilər ki, yavaş-yavaş
yüksəkliyə doğru qalxırlar. Onsuz da elə olmalı idi. Konkis-
tadorlar demişkən Kito şəhəri göyə yaxın bir yerdə yerləşir.
Adam qarşıdakı dağları görəndə bədəninə üşütmə gəlirdi.
Necə olur ki, insan gedib elə yerlərdə yaşayır. Axı, orada
həyat tərzi keçirmək çox çətindir. Həqiqətən də dağlıq yerdə
yaşayan adam bir çox çətinliklərlə üzləşir. Elə bu torpağı
tutmaq da ispanlara heç də asan başa gəlməyib. İnk imperi-
yasının işğalı baş verən zaman hinduların ən axırıncı
müqavimət yerləri elə məhz bu torpaqda olub.
Sebastyan de Moyano-keçmiş “Kitu krallığının” (Ekvado-
run) qəsbkarı və Kito şəhərinin əsasını qoyan Belalkasarın
əsl adı belə idi. Estremadura əyalətindəki Belalkasar şəhəri-
nin yaxınlığında anadan olmuş bu adam erkən vaxtlarından
öz vətənini tərk etmişdi.
Tez-tez Seviliyadan “Hindistana” gəmilər yola düşürdü.
Sebastyan gəmiyə minib 1507-ci ildə Santo-Dominqoya yola
düşür və tezliklə oradan Panamaya yollanır. O, ilk zamanlar
Alonso de Oxeda və Vasko Nunyes de Balboa kimi tanınmış
131
konkistadorların başçılığı altında xidmət edir və özünü mərd
və qorxmaz döyüşçü kimi göstərir. Ekspedisiyaların birində
Belalkasar-artıq onu bu ad ilə tanıyırdılar. - Fransisko Pisarro
və Diyeqo de Almaqro ilə tanış olur və qısa müddət ərzində
onlarla dost olur. O, artıq həmin ərəfədə komandir təyin
edilir, bundan əlavə onda olan ağıl, şəxsi keyfiyyət və
təşkilatçılıq bacarığı ona silahdaşları tərəfindən böyük
avtoritet qazandırmışdır.
Pisarro ilə Almaqro 1524-cü ildə Tızıl Biruya” birinci
ekspedisiya təşkil edən zaman Belalkasar Nikaraquaya yürüş
edir və bu ölkənin tutulmasında müsbət cəhətdən fərqlənir və
bununla da Leon şəhərinin alkaldı təyin edilir. Nikaraquada
səkkiz il yaşayan zaman o, imkanlı adama çevrilir. Lakin o,
Pisarrodan dəvət alandakı Koake şəhərinə gəlsin və ələ
keçirilən sərvətlərin nüsxələrini görəndə onda avantürist halı
yarandı. Belalkasar torpağını, evini, başqa əmlakını satıb,
əvəzinə iki gəmi alır. 30 nəfər əsgər yığır, tryumları ərzaqla,
atlarla və donuzlarla doldurub, Pisarronun köməyə böyük
ehtiyacı olan zaman 1531-ci ildə özünü Porto-Vyexo şəhə-
rinə çatdırır.
O, Pisarro ilə birlikdə Puna arasında hindulara qarşı
döyüşür, Kaxamarkanın alınmasında və Ataualpanın əsir
götürülməsində, hətta “kaxamarka şikarının” bölüşdürülmə-
sində iştirak etmişdir. Pisarro Tauantinsuyunun paytaxtı
132
Kuskonu zəbt etmək üçün cənuba doğru gedəndə, ink
imperiyasının zəbt edilməsində əsas dayaq məntəqəsi sayılan
San-Migel-de-Tanqarara limanına Belalkasarı qubernator
təyin edir. Elə San-Migeldə onda belə bir istək yaranır ki,
kitu tayfasının torpaqlarını ələ keçirmək üçün, şimala şəxsi
ekspedisiyanı təşkil etsin. Hinduların sözlərindən belə başa
düşmək olar ki, Ataualpa öz xəzinəsinin əsas hissəsini həmin
ərazidə saxlayırdı. Lakin ekspedisiyanın təşkil edilməsində
başqa faktor da əsas rol oynayır.
Onunla birlikdə Kaxamarkanın işqalında iştirak edən
konkistador Xuan Fernandes, Mərkəzi Amerikaya qayıdanda
Qvatemalanın qubernatoru Pedro de Alvaradoya “Ataualpa-
nın girovdan azad olunması üçün başına qoyulan xərci” və
Kaxamarkadan şimalda - ”Kitu krallığı” adlanan bir dövlətli
ölkənin yerləşdiyi barəsində məlumat verir. Alvarado nəinki
xəsis, hətta şöhrətpərəst bir adam idi. Fernandesdən Pisarro-
nun cənuba doğru olan yürüşündən xəbər tutan kimi Alvara-
do qərara alır ki, özü bir başa Kituya yollansın. Onun təşkil
etdiyi ekspedisiya, o vaxtı təşkil edilmiş ən iri ekspedisiya-
lardan biri sayılırdı; 10 gəmi, 500 əsgər, 2000 hindu-
yükdaşıyanlar və xeyli ərzaq ehtiyatı.
Bu xəbər Belapkasara çatan kimi o, öz ekspedisiyasının
təşkil edilməsini sürətləndirdi. O, elə tələsirdi ki, hətta
Pisarroya heç bir xəbər göndərmədi. Bununla da “Kitu
Dostları ilə paylaş: |