1 Ramiz Dəniz
Yüklə 3,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
133 krallığı” işğal edilməmişdən konkistadorlar arasında rəqabət obyektinə çevrilmişdir. 1534-cü ilin əvvəlində Belalkasar 120 piyada əsgər və 80 atlının başında duraraq, San-Migeli tərk edir və şimal-şərqə tərəf yola düşür. Döyüşkən tayfalarla çox olan bir ərazini, bu qüvvə ilə zəbt etmək çox müşkül bir iş idi. Lakin onun gözünün qabağında “Kaxamarka təcrübəsi” vardı. Pisarro Kaxamarkaya yola düşən zaman, onun hərəkət- lərini hindu rəhbərlərindən biri diqtətlə izləyirdi. Ataualpanın girovdan azad olunmağı üçün verdiyi xərcdən və “saqqallıla- rın” “Kuskodakı uzunqulaqlarla” bağladığı müqavilədən xə- bər tutandan sonra həmin rəhbər başa düşdü ki, “saqqallılar- dan” xeyir gözləmək olmaz, hindular azadlıqlarını saxlamaq üçün özləri işğalçılara müqavimət göstərməlidir. O, beş-altı min nəfərdən ibarət olan öz qoşununu yığaraq doğma ölkəsi olan Kituya çəkildi. Həmin hindu rəhbəri Ruminyaui idi. Ruminyaui Kituya qayıdan kimi bütün əhalini işğalçılara qarşı mübarizəyə çağırdı. Çağırışa hay verməyən hindu tayfalarına dəhşətli cəza tədbirləri tətbiq edilirdi. İspanlara qarşı mübarizə aparmaq üçün Ruminyauiyə başqa hindu rəhbərləri kömək etdilər. - Kiskis, Kalikuçima, Kolyasuyo. Lakin Kiskisi satqın hindu-inka öldürür, Kaliku- çimunu isə ispanlar əsir alaraq diri-diri tonqalda yandırırlar.
134 Bir neçə hindu tayfaları inklərin zülmündən yaxa qurtar- maq üçün ispanların tərəfinə keçirlər. Onlar ispanlarla hərbi ittifaq bağlayırlar. Belə ittifaq Belalkasar üçün hava-su kimi lazım idi. Kanyarilər ispanlara qarğıdalı və qurudulmuş ət- “çarki”-verirlər, hansı yol ilə gedəcəklərinin sxemini çəkib onlara bələdçi verirlər. Tayfanın kasiki Belalkasarı həvəslən- dirmək üçün ona xəbər verir ki, “Ataualpanın qızılı” məhz Kitoda yerləşir və onun sədaqətinə şübhə etməsin deyə, ispanların ixtiyarına 11 min nəfərlik qoşun verir. Lakin buna baxmayaraq Belalkasar Riobamba vadisinə yalnız altı aydan sonra gəlib çatır. Yerli relyefin mürəkkəb- liyi özünü biruzə verirdi. Həmin vaxta qədər Ruminyaui də on iki min nəfərlik böyük bir qoşun toplayır. İspanların geri qayıtmasının qarşısını almaq üçün o, yollarda pusqu qurdurur, körpüləri dağıdır, iri bir dərələr qazdırıb həmin dərələrə uçuşiş taxtalar sancdırır. Nəhayət Tiokaxis vadisində bir günə qədər davam edən halledici döyüş baş verir. Hindular cəsarətlə döyüşürlər, hətta ispanların sırasında bir qədər sarsıntı da baş verir. Ancaq xilasedici qaranlıq çökür. Gecə vaxtı Ruminyauinin düşmənlərindən biri (hindu), hinduların hücuma keçəcək- lərini Belalkasara xəbər verir. Dəstəni zərbənin altından çıxartmağa mümkün olur.
135 Lakin bu vaxtı gözlənilməz bir hadisə baş verir – Tunqu- raua vulkanı püskürməyə başlayır. Hindular “yuxarıdakının işarəsini” başa düşərək, ümumi ölümdən yaxa qurtarmaqdan ötrü döyüş meydanından kim hara gəldi qaçır. Beləliklə, 1534-cü ilin iyul ayında coğrafiya tarixə “köməkliyini” göstərdi. Ruminyaui məcburiyyət qarşısında qalaraq geri çəkilir. Yolda o, kəndləri, körpüləri yandıraraq, özündən sonra ölü səhra qoyurdu. Ruminyaui Kitu ilə də belə rəftar etdi. Hindu- lar oranı tərk edəndən bir neçə gün sonra ispanlara yalnız tüstülənən xarabalıqlar çatdı. Bu uğursuzluqdan qəzəblənən ispanlar şimala - Kinçe, Kayambi, Karanki Hindu yaşayış məntəqələrinə can atdılar. Onlar “Ataualpanın qızılını” tapmaq üçün evlərdə, məbədlərdə, qəbirstanlıqlarda eşələndi- lər, lakin heç bir nəticə əldə edilmədi. Bu məşğuliyyət ilə Belalkasarı Diyeqo de Almaqro tərəfindən göndərilən çapar tutdu və ona Riobambaya qayıt- maq əmrini təqdim etdi. San-Migeli özbaşına tərk etdiyinə görə o, izahat verməli idi. Belalkasar bu əmrə tabe oldu. İzahatının nəticəsi gözlənilməz idi: Almaqro nəinki öz qohumunun (Belalkasar onun oğlunun xaç atası idi) izahatını dinlədi, hətta özü də “Ataualpanın qızılını” axtarmaq üçün fəaliyyətə başladı.
136 1534-cü ilin avqustun 15-də Sikalpa vadisində Kolta gölünün yaxınlığında iki konkistador yeni şəhərin əsasını qoyurlar və onu Santyaqo-de-Kito adlandırırlar. Beş gündən sonra öz döyüşkənliyi ilə məşhur olan Pedro de Alvarado onlarla üz-üzə gəlir. Alvarado öz yürüşünü bir başa Karakes buxtasından düz ölkənin daxilinə başlamışdır. Belalkasara nisbətən onda bu ölkəyə dair nə məlumatlar, nə də ki, bələdçilər vardı, onun yolu hindu meyidləri ilə əhatə edilmişdir. Sağ qalanlar isə onların gəlişini görən kimi yaşayış yerlərini tərk edirdilər. Ambato şəhərinə gəlib çatanda Alvarado dəstəsindən 85 ispan əsgərini və minə yaxın hindu itirmişdir. Sağ qalanlar isə zəifləmiş və əldən düşmüşdülər. Burda onun ekspedisiyası əsas zərbə altına düşdü: Belal- kasarın başçılıq etdiyi Pisarronun əsgərləri artıq “Kitu krallığının” ərazisini ələ keçirmişdilər. Onlar bütün hindu kəndlərində axtarış edərək Alvaradonun əsgərlərinə qızılın xırda dənələri olsun belə saxlamamışdır. Başqa səbəblərə görə konkistadorlar arasında çaxnaşma baş verə bilərdi. Lakin bir çox tədqiqatçıların fikrincə onların arasında özünü- saxlama instinkti baş verir: bir tərəf zəifləmiş, o biri tərəf isə düşmən mövqesində duran Hindular ilə əhatə olunmuşdur, nə bu tərəf, nə də ki, o biri tərəf bir-biriləri ilə döyüşmək istəmirdilər. 1534-cü ilin avqustun 25-də Santyaqo-de-Kito
Yüklə 3,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|