Abġd tahġRLĠ
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
76 «Söyüdlü arx»a, «Körpüsalanlar»a, «Sarıköynəklə Valehin nağılı»na və başqa əsərlərə hopmuşdur. Bu üslub «Geriyə baxma, qoca» romanında hər kəlməsində xəlqilik, kamillik və müdriklik görünən dastanvarı cilalanma yolu ilə getmişdir. İlyas Əfəndiyev nəsrinin dili, aparıcı keyfiyyətləri ilə, çox zaman hadisələrin birinci şəxsin dilindən söylənməsinə əsaslanan üslubi-poetik-bədii tədqiqatla bağlıdır. Lirik «mən» insan təbiətindəki bütün ziddiyyətləri gözləməyə, obrazın mümkün hissi-psixoloji aləmini vüsətlə üzə çıxarmağa imkan vermiş, yazıçı öz «mən»ini obrazın – birinci şəxsin «mən»i timsalında, bir növ, insan təbiətinə müdaxilə etmədən səciyyələndirə bilmişdir. Artıq haşiyə və dialoqların redaktəsi, təhkiyə və dialoqların ümumiləşdirmə gücü, xalq dilinə, xalqın müdrikliyinə inam hissi hadisə və obrazların təsviri prosesində yazıçıya hüdudsuz imkanlar vermişdir. Qarşıda böyük ədiblər ordusu dururdu. Odur ki, ilk qələm təcrübələri dövründən M.F.Axundov, Mirzə Cəlil, Ə.Haqverdiyev, müasirləri Mir Cəlal, Sabit Rəhman, H.Mehdi, M.S.Ordubadi, S.Rəhimov kimi nəhəngləri göz önündə saxlamış, oxucunun zövqünü düşünmüş, sözə necə rəng vuracağını dəfələrlə götür- qoy etmiş, ədəbiyyatımızda seçilən, sevilən və insanın mənəvi aləminə nüfuz edən orijinal bir üslub formalaşdırmışdır. İ.Əfəndiyev süni obrazlılıq yaratmaq yolu ilə getməmiş, bədiiliyi hadisənin, xarakterin sadə, təbii təsvirində görmüşdür. Nəsrindəki lirizm, psixoloji dərinlik dramaturgiyasında ona görə qabarıqdır ki, səhnədə obraz bütövlükdə görünür. Əslində, nəsr və dramaturgiyasında dilin ədəbi- estetik dəyəri eyni dərəcədə yüksəkdir; buna görə də, İ.Əfəndiyev lirik-psixoloji dram və nəsr dilinin yeni vüsətlə inkişafında dövrün bani səviyyəli ən müqtədir sənətkarı sayılır. Dramaturgiyamızdakı ritorikliyi ustalıqla təbii insan mükalimələri ilə əvəz edə bilmiş, sadə, sərrast, təbii-emosional replikalarla nəsihətçilik ənənəsini geridə buraxmışdır. Sözləri fraza mühitində əlaqələndirərək fikri irəlilətmə üsuluna üstünlük vermişdir. Sintaktik bütövlərdən bir-birinə usta məntiqi keçidlər poetik mətnin təşəkkülündə həlledici amil olmuşdur. Hadisələrin çox zaman kulminasiya nöqtəsindən başlanması, maraqlı və gözlənilməz başlanğıc və sonluqlar, süjet rəngarəngliyi, ahəngdarlıq və musiqilik, intonasiyanın dolğun nəfəsdərmə ilə tamamlanması, dialoq nitqinin qısa, yığcam, emosional quruluşu, poetik sintaksis – rasional fikrin saxlanması ilə «məlum olanlar»ın ixtisarı, söz sırası, məntiqi vurğu, müxtəlif üzvlərin və mürəkkəb cümlə komponentlərinin aktuallaşdırılması üsulları, müraciət və münasibət bildirən söz və birləşmələr, presupposizisional imkanlar əsasında bir çox şeylərin xatırlanmasının oxucunun ixtiyarına buraxılması – implisit ifadə forması, xalq frazeologiyasından yeni çalarda istifadə və s. yazıçı ideyasını dəyərləndirən, əsəri ədəbi aləmin sevgi mənbəyinə çevirən əsas amillər olmaqla, özünəməxsusluğu ilə seçilir. İlyas Əfəndiyevin dili və orijinal üslub gerçəklikləri gənc nasirlər üçün məktəb olmaqla, yüzilliklər keçidində XX əsr Azərbaycan bədii dilinin şirinliyi və gözəlliyi timsalı kimi daim heyrət doğuracaqdır. Salehə Əmrahzadə – Bakıdakı 151 nömrəli məktəbin biologiya müəllimi: - Ədəbiyyatçılar İlyas Əfəndiyev yaradıcılığından danışanda İlyas Əfəndiyev məktəbi, yaxud İlyas Əfəndiyev teatrı ifadələrini işlədirlər. Mən isə İlyas Əfəndiyevin əsərlərini həyat dərsliyi, onun özünü isə həyat müəllimi adlandırardım. 77 İlyas müəllimin obrazları oxucu və tamaşaçılarda ülvi, sarsılmaz məhəbbət, saflıq, sədaqət, humanistlik, bir sözlə, nəcib hisslər yaradır, haqsızlığa, ədalətsizliyə, varlanmaq ehtirasına, acgözlüyə, əyyaşlığa, yüngül həyat tərzinə nifrət aşılayır. Teatrlarımızın, xüsusilə Dram teatrının repertuarında İlyas Əfəndiyevin əsərlərinin tez-tez oynanılmasını arzulayardım. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İlyas Əfəndiyevin xatirəsinin əbədiləşdirilməsi haqqında sərəncamı hamının ürəyindən olmuşdur. Sənəddə Bakının küçələrindən birinə Xalq yazıçısının adının verilməsi, tələbələr üçün İlyas Əfəndiyev adına xüsusi təqaüd təsis edilməsi, dramaturqun «Hökmdar və qızı» əsəri əsasında iki seriyalı bədii filmin çəkilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Yazıçının oncildliyinin nəşr olunması xüsusilə təqdirəlayiqdir. Latın əlifbası ilə çap olunacaq bu kitabların on minlərlə yeni-yeni oxucusu olacaqdır. Məhəmməd Baharlı – jurnalist: - İlyas müəllim 82 yaşında vəfat etmişdir. Bu, böyük yaşdır. Amma istər sağlığında və istərsə də bu gün o mənim üçün gənclik simvoludur. Çünki İlyas müəllimi mən əsərləri ilə, obrazları ilə tanıyıram. Burada hər şey təzədir, təravətlidir, burada həyat qaynayır, gənclik, məhəbbət mühitə hakimdir. Odur ki, İlyas Əfəndiyevin obrazlarını qocalmayan qəhrəmanlar, onun özünü ölməz sənətkar adlandırsaq, səhv etmərik. Bir məsələni də qeyd etmək istərdim. Milli mənlik hissinin, milli qürurun, milli şüurun formalaşması və inkişafında İlyas müəllimin rolu misilsizdir. Əlbəttə, o heç bir əsərində «gəlin milli şüurumuzu yüksəldək», yaxud «eşq olsun bizim millətə» yazmayıb. Lakin 60-70-80-ci illərdə (mən bu illəri milli özünüdərkin yeni təzahür dövrü adlandırardım) yeni söz eşitmək ehtirası ilə yaşayan nəslə tarixçilər, elm adamları heç nə demirdi, yaxud deyə bilmirdi. Amma İlyas müəllimin qəhrəmanlarının gur səsi salonu titrədir, qəlblərə od salırdı. Səhv etmirəmsə, Xalq artisti Amalya Pənahova İlyas müəllim haqqında yazmışdı ki, heç kəsin cəsarəti çatmayanda onun qələmi qılınc kimi parlayır və həqiqəti söyləyirdi… Dağlar Səfərov – xalça ustası, iş adamı: - Dünyanın bir çox şöhrətli, adlı-sanlı şəxsiyyətlərinin obrazını xalçalarda əks etdirmişəm. Bu, milyonlarla insanın idealına çevrilmiş həmin adamlara məhəbbətimin, sevgimin izharıdır. Böyük dramaturq İlyas Əfəndiyevin də xalça üzərində obrazını yaratmaq niyyətindəyəm. Fikirləşirəm ki, bu sadəcə bir fotonun ilmələr vasitəsilə xalçaya çevrilməsi yox, bütün həyatını xalqına, onun çiçəklənməsinə, tərəqqisinə, maariflənməsinə həsr etmiş ədibin özünəməxsus xarakter və simasını əks etdirən portret olacaqdır. Mən öz peşəmin vurğunuyam. Amma demək olar ki, respublikanın bütün yazıçı və şairləri ilə şəxsi münasibətim var. Bu əlaqələrdə mütaliəm mühüm rol oynamışdır. İlyas Əfəndiyevi oxumaqla yanaşı, səhnə əsərlərinə də tamaşa etmişəm. Onun əsərlərindəki xarakterlər və obrazlar qalereyasını xalçanın rəngləri ilə müqayisə edərdim: bir-birindən fərqli, bir-biri ilə əlaqəli, həm də biri digərini tamamlayan, nəticədə göz oxşayan mənzərə yaradan rənglərlə. Az-çox ədəbiyyatla maraqlandığım üçün özümdə cəsarət tapıb İlyas müəllimin dili ilə bağlı da bir fikir söyləmək istəyirəm. Vaqifin dili poeziyada Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|