105
Effect of OOP health payments on Pen's Parade of Household Consumption Distribution
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
1
230 459 688 917 1146 1375 1604 1833 2062 2291 2520 2749 2978 3207 3436 3665 3894 4123 4352 4581 4810 5039 5268 5497
Households ranked in ascending order of total consumption (per adult equivalent)
P
re- an
d
po
st-
O
O
P
mo
n
th
ly
con
sum
p
tion
(
AZ
M)
Source: LSMS
6.29
Səhiyyəyə yüksək şəxsi nağd ödənişlər Azərbaycanda ev təsərrüfatları arasında
yoxsulluğa nəzərəçarpan təsir göstərir. YoxsullaĢma konsepsiyasından istifadə etməklə, biz
Azərbaycanda ġX-nin ―çıxılması‖ ilə əsas yoxsulluq göstəricilərini yenidən hesablaya bilərik.
Əslində, səhiyyə xərcləri heç də həmiĢə digər mallar kimi ev təsərrüfatının rifahının
yaxĢılaĢmasına təsir göstərmədiyi üçün bəzi hallarda o, bütövlükdə ümumi istehlak xərclərindən
və beləliklə də yoxsulluq statistikasının hesablanmasından çıxarılır (Deaton və Zaidi, 2002-ci il).
Hazırkı hesabatda daha əvvəl qeyd edildiyi kimi, Azərbaycanda yoxsulluq səviyyəsi 20.2 faizdir,
bu rəqəm səhiyyə üzrə ġX-nin də daxil olduğu ümumi istehlak xərclərinə əsaslanır. Əgər biz
yoxsulluq səviyyəsini ġX ilə birlikdə hesablasaq, o, 27.9 faizə yüksəlir. Beləliklə, biz (potensial
olaraq, könülü olmayan və rifahı yaxĢılaĢdırmayan) səhiyyə xərclərini çıxdığımız zaman
Azərbaycanda əlavə 7.7 faiz ev təsərrüfatı yoxsul olur. Yoxsulluq səviyyəsi kəskinliyi əhatə etmir
və beləliklə də biz yoxsulluğun dərinliyinin ölçülməsinə eyni düzəliĢi edə bilərik. Biz ġX-ni
nəzərə aldığımız zaman yoxsulluq həddinin 4.4 faizindən 6.6 faizinə yüksəlir.
6.30
Azərbaycan ŞX səbəbindən yoxsullaşmaya qarşı maliyyə müdafiəsinin təmin edilməsi
baxımından digər ölkələrdən geri qalır. Cədvəl 6-7-də Azərbaycan oxĢar göstəricilərin
hesablandığı həm aĢağı, həm də orta gəlirli digər Asiya ölkələri ilə müqayisə edilir. Azərbaycan
cədvəldəki bütün ölkələrdən Ģərtsiz ən yüksək göstəricilərə malikdir ki,
bu da öz növbəsində onun
səhiyyəyə çox aĢağı dövlət vəsaiti xərcləyən, eləcə də yoxsulluq həddindən cüzi Ģəkildə yuxarıda
yerləĢən ev təsərrüfatlarının böyük nisbətinə malik olan orta gəlirli ölkə kimi nadir mövqeyini əks
etdirir.
ŞX
-d
ə
n
ə
vv
ə
l v
ə
sonra
a
yl
ıq
is
te
hl
ak
(
A
ZN
)
M
ə
nb
ə
: YSQS
Ev t
ə
s
ərrüfatları ümumi istehlakın artan qaydasında sıralanmışdır (böyüklə
r üçün olan ekvivalentd
ə
)
S
ə
hiyy
ə
y
ə
ŞX
-l
ə
rin ev t
ə
s
ərrüfatlarının istehlak bölgüsü üzrə
Pen
ə
yrisin
ə
t
ə
siri
106
Cədvəl 6-6 SeçilmiĢ ölkələr üzrə səhiyyəyə ġX-nin yoxsulluq göstəricilərinə təsiri
Ölkə
ġX səbəbindən yoxsulluq
səviyyəsində faiz dəyiĢikliyi
(%)
ġX səbəbindən (normalaĢdırılmıĢ)
yoxsulluğun dərinliyində faiz
dəyiĢikliyi (%)
Azərbaycan
38.1
50.0
BanqladeĢ
4.9
9.4
Çin
4.1
7.1
Gürcüstan
12.7
16.1
Hindistan
2.6
6.0
Ġndoneziya
2.9
4.7
Qırğızıstan
Respublikası
6.0
8.0
Malayziya
2.1
3.0
Nepal
1.6
3.4
Filippin
2.1
2.8
ġri Lanka
4.3
5.3
Tailand
2.8
4.2
Vyetnam
12.1
18.3
Qeyd: Azərbaycanda milli yoxsulluq həddi, digər ölkələrdə isə 2 ABġ dolları/gün əsasında. Ölkələr
üzrə müqayisələr yalnız indikativ xarakterlidir, çünki səhiyyə üzrə sorğu modulları və rifah
göstəricilərinin qiymətləndirilməsi üzrə yanaĢmalar fərqlənə bilər.
Mənbə: Azərbaycan YSQS 2008;
Gürcüstan YSQS; van Doorslaer və baĢqaları (2006-cı il).
6.31
ŞX-nin ev təsərrüfatlarına təsirinin əks etdirilməsinə alternativ yanaşma onların nə
dərəcədə ―faciəvi‖ olmasını ölçməkdir. YoxsullaĢmaya gətirib çıxaran ġX ödəniĢlərin
həcmindən asılı olmayaraq, yoxsulluq həddinin kəsiĢməsinə diqqət yetirir. Faciəvi səhiyyə
xərcləri ya ümumi xərc, ya da qeyri-ərzaq xərci həddini aĢdığı zaman meydana gəlir. Həddin
seçilməsi təsadüfidir, lakin biz burada son ədəbiyyatlarda verilən ümumi təcrübədən
faydalanaraq, ümumi istehlak xərcinin 10 faizi və qeyri-ərzaq xərcinin 25 faizindən istifadə
edəcəyik. Yenə də ideya ondan ibarətdir ki, bu xərclər digər mal və xidmətlərə çəkilən xərcin
yerini tutur və müvafiq əvvəlcədən ödəniĢ mexanizmləri mövcud olacağı təqdirdə baĢ
verməyəcəkdi. Bu ölçünün yüksək ġX-nin dağıdıcı təbiətini dəqiq əks etdirmə səviyyəsi də,
HaĢiyə 6.3-də göstərildiyi kimi, müzakirə mövzusudur.
6.32
Azərbaycanda səhiyyəyə faciəvi ŞX halları da digər ölkələrlə müqayisədə yüksəkdir.
ġəxsi nağd ödəniĢləri ümumi xərclərin 10 faizindən yüksək olan ev təsərrüfatlarının nisbətinin
Azərbaycanda 33.2 faiz olduğu qiymətləndirilir. ġəxsi nağd ödəniĢləri qeyri-ərzaq xərclərinin 25
faizindən yüksək olan ev təsərrüfatlarının nisbəti 33.5 faizdir. Müqayisə məqsədilə göstərmək
olar ki, bu səviyyələr Asiyanın 14 ölkəsinin hər birində olduğundan daha yüksəkdir (Cədvəl 6-8).
Faciəvi ġX-nin alternativ anlayıĢından, ―ödəniĢ qabiliyyətinin‖ 40 faizindən, daha 59 ölkənin
göstəricilərinin hesablanması üçün istifadə edilmiĢdir, Azərbaycan yenə də cədvəldə (bir neçə
baĢqa AMA ölkəsi göstərilmiĢdir) ən yüksək səviyyəyə malikdir.
Cədvəl 6-7 SeçilmiĢ ölkələrdə faciəvi ġX-yə məruz qalmıĢ ev təsərrüfatları
Ölkə
Ümumi
xərcin
10%-i
Qeyri-ərzaq
xərcinin 25%-i
Ölkə
ÖdəniĢ
qabiliyyətinin 40%-i
Azərbaycan
33.2%
33.5%
Azərbaycan
10.1%
