Azԥrbaycan VII-IX ԥsrlԥRDԤ

384

a÷as na ham s n  söylԥyԥ bilsin. Bu ԥmrlԥrԥ ax radԥk ԥmԥl olundu,

nԥhayԥt, o gԥlib Bԥrzԥndԥ çatd , sonra Afúinin yan na qay td . Afúin

dԥ onu burax b dedi: "Get, Babԥkԥ mԥnim salam m  yetir!"

Bԥzi xürrԥmilԥr [Afúinin] ordusuna ԥrzaq aparanlar  tԥngԥ

gԥtirdilԥr. Bir vԥ ya iki dԥfԥ belԥ edildi, lakin bundan sonra

xürrԥmilԥrin üç eskadronu q úq ra-q úq ra gԥlib Afúinin xԥndԥyinin

divar na yax nlaúd . Afúin ԥmr etdi ki, heç kԥs [onlarla] dan úmas n;

bu hal iki-üç gecԥ tԥkrar olundu. Onlar [müsԥlmanlar] divar n

dal nda at çapma÷a baúlad lar vԥ bu hԥrԥkԥti (1202), o qԥdԥr tez-tez

tԥkrar etdilԥr ki, nԥhayԥt onlar [xürrԥmilԥr] bu [hay-küyԥ] al úd lar.

Afúin 4 eskadron atl  vԥ piyada qoúun [piyadalar ox atanlardan ibarԥt

idi] haz rlad  vԥ onlar  dԥrԥdԥ gizlԥtdi, hԥlԥlik isԥ öz müúahidԥçilԥri

vasitԥsilԥ onlara göz qoyurdu. Xürrԥmilԥr hԥmiúԥ gԥldiklԥri vaxtda

aúa÷ ya enib, adԥtԥn oldu÷u kimi hay-küy qopar b, q úq randa, atl lar

vԥ piyadalar planla onlara hücum etdi vԥ yollar n  kԥsdi. Bunun

ard nca Afúin onlar n üstünԥ 2 dԥstԥ piyada qoúun göndԥrdi,

xürrԥmilԥr isԥ da÷ keçidlԥrinin tutuldu÷unu baúa düúüb, sԥpԥlԥndilԥr

vԥ süvarilԥr tԥk-tԥk da÷lara keçmԥyԥ baúlad lar. Sonra hԥmin da÷lara

qalxd lar. Onlar getdilԥr vԥ bir dԥ ԥvvԥlki kimi hԥrԥkԥt etmԥdilԥr.

Afúinin adamlar  sԥhԥr namaz  vaxt nadԥk onlar  tԥqib edib Rud ԥr-

Rud xԥndԥyinԥ qay td lar, lakin xürrԥmilԥrdԥn bir nԥfԥrini dԥ ԥlԥ

keçirmԥdilԥr.

Deyirlԥr ki, Afúin hԥftԥdԥ bir dԥfԥ, gecԥ tԥbil vurdurard  vԥ

dԥstԥlԥrini neft mԥúԥllԥri vԥ ç raqlarla xԥndԥklԥrdԥn bay ra

ç xardard . Hԥr bir adam bay ra ç xanda, sa÷ vԥ ya sol cinahda

olmas na baxmayaraq öz eskadronunu tan y rd  vԥ s rada öz yerini

t turdu. Afúin adԥti üzrԥ 12 iri qara bayra÷  qat rlara yüklԥyib

gԥzdirirdi. O [bunun üçün] qԥsdԥn atdan istifadԥ etmirdi, çünki

bayraqlar aç l b dal÷alana bilԥrdi. Buna görԥ bayraqlar  12 qat ra

yüklԥdirdi. O, habelԥ 21 böyük tԥbil vԥ 500-ԥ yax n kiçik bayraq

saxlay rd . Onun adamlar  – hԥr bir bölmԥdԥ öz yerini bilirdi vԥ

ԥvvԥlki gecԥdԥn növbԥtçilik çԥkԥn bu adamlar öz yerlԥrindԥ

qal rd lar, ta o zamana qԥdԥr ki Afúin sübh öz çad r ndan ç x b ata

minir vԥ baú çԥkirdi, ԥzanç  da onun qaba÷ nda dayan b namaza

ça÷ r rd , onlar namaz q l rd lar. Qoúun hԥmin qayda ilԥ axúam

---

385

namaz n  da q l rd . Bundan sonra Afúin ԥmr edirdi tԥbil vursunlar,

özü isԥ tԥlԥsmԥdԥn irԥlilԥyirdi. Hԥrԥkԥt etmԥk vԥ dayanmaq üçün

onun siqnallar  tԥbilin vurulmas  vԥ dayand r lmas  idi. Buna görԥ

belԥ edilirdi ki, adamlar çox idi vԥ da÷larda, keçidlԥrdԥ döyüú nizam

ilԥ hԥrԥkԥt edirdilԥr

1

. Onlar hԥr dԥfԥ da÷a gedib, ona d rmaú rd lar,

sonra vadiyԥ enib yollar n  davam etdirirdilԥr. Da÷ keçilmԥz olub,

onlar bu da÷a d rmanmaq vԥ ya enmԥk iqtidar nda olmayanda, geri

qay d rd lar vԥ yenidԥn öz mövqelԥrinԥ vԥ dayanacaqlar na

gedirdilԥr. Hԥrԥkԥt siqnal  - tԥbil vurmaq idi vԥ o [Afúin], onlar

dayand rmaq istԥyԥndԥ, tԥbil vurdurma÷  saxlay rd , adamlar da - hԥr

kԥs da÷ n vԥ ya dԥrԥnin hans  yerini istԥyirdisԥ - dayan b dururdu.

Afúin tԥlԥsmԥdԥn hԥrԥkԥt edirdi, da÷l lar gԥlib ona bir mԥlumat

verԥndԥ, o bir müddԥt dayan rd , belԥ ki, Rud ԥr-Rud ilԥ ԥl-Bԥzz

aras ndak  6 fԥrsԥx yolu sübh ilԥ günorta aras nda keçirdi. O, keçԥn

vuruúman n baú verdiyi qayalara getmԥk istԥyԥndԥ, Buxaraxudat

min atl  vԥ alt  yüz nԥfԥr piyada qoúun ilԥ da÷ n zirvԥsinin arxas nda

saxlard  ki, yollar  qorusun vԥ ba÷las n, ta bir nԥfԥr dԥ olsun xürrԥmi

oradan ç x b qurtara bilmԥsin. Babԥk, yan ndan ordu keçdiyini

öyrԥnԥn öz ordular ndan [piyada ordular ndan] birini, zirvԥsindԥ

Buxaraxudat n oldu÷u da÷ n ԥtԥyinԥ göndԥrirdi vԥ xürrԥmilԥr onlar n

yollar n  kԥsmԥk istԥyԥnlԥrdԥn gizlԥnirdilԥr. {1204} Afúin

Buxaraxudat  orada saxlay rd  ki, bu da÷ yolunu qorusun, halbuki

Babԥk dԥ öz ԥsgԥrlԥrini göndԥrirdi ki, Afúinin yolunu kԥssin.

Buxaraxudata tapú r lm úd , o vaxtadԥk orada qals n ki, Afúin ԥl-

Bԥzzin qayalar na qalxs n. Afúin Buxaraxudata  ԥmr etdi ki, onunla

ԥl-Bԥzzin aras nda xԥndԥyԥ oxúayan dԥrԥnin baú nda dayans n; Ԥbu

Sԥid Mԥhԥmmԥd ibn Yusifԥ ԥmr etmiúdi ki, bir eskadron qoúun ilԥ

hԥmin dԥrԥdԥn keçsin; Cԥfԥr ԥl-Xԥyyata ԥmr edilmiúdi ki, o da bir

1

Ԥbu Tammam (Divan, sԥh. 107) bildirir ki, ԥrԥb qoúununun hücumu u÷urlu

olanda, qasidlԥr (Abbasilԥrin rԥngi olan) qara bayraqlar aç rd lar, hücum u÷ursuz

olanda (Xürrԥmilԥrin rԥngi olan) q rm z  bayraqlar aç l rd . Ԥrԥb ordular n n

hԥrԥkԥt marúlar n n tԥsviri üçün bax: A. von Kremer. The Orient under the Caliphs,

p. 328-335; Ph. Hitti. History of the Arabs, p. 426-429.

---

386

eskadron adamla gözlԥsin

1

, Ԥhmԥd ibn Xԥlilԥ ԥmr edilmiúdi ki,

baúqa bir eskadronla gözlԥsin

2

, belԥ ki, dԥrԥnin bu hissԥsindԥ 3

eskadronu ԥl-Bԥzz tikintilԥrinin ԥtraf na çatd rd . Babԥk Adinin

sԥrkԥrdԥliyi ilԥ dԥstԥlԥr göndԥrirdi; bunlar ԥl-Bԥzzdԥn kԥnarda hԥmin

üç eskadrona qarú  duran tԥpԥnin üstündԥ dayand lar ki, Afúinin heç

bir dԥstԥsinԥ úԥhԥrin darvazalar na yax nlaúma÷a imkan vermԥsin.

Afúin, ԥl-Bԥzzin darvazalar na tԥrԥf getmԥk niyyԥtindԥ idi,

odur ki, öz qoúununa ԥmr etdi ki, [dԥrԥni] keçib dayans nlar vԥ

xürrԥmilԥri tԥk buraxs nlar. Babԥk Afúin qoúunlar n n xԥndԥklԥrdԥn

ç x b ona tԥrԥf hԥrԥkԥt etdiyini öyrԥnԥndԥ, öz adamlar n  pusquda

qoyub, öz yan nda çox az miqdar [adam] saxlad . Afúin bunu bildi,

lakin onlar n harada gizlԥndiyini bilmirdi. Sonra ona bildirdilԥr ki,

xürrԥmilԥr [qalan ] tԥrk etmiúlԥr vԥ Babԥkin yan nda çox az adam

qalm úd r.

Afúin öz mövqelԥrinin üstünԥ qalxanda, onun üçün dԥri süfrԥ

3

sal rd lar,  süfrԥnin  üstünԥ  onun  oturmas   üçün  kürsü

4

 qoyurdular  vԥ

o, Babԥkin qala darvazalar n n yuxar s ndak  tԥpԥnin baú nda

otururdu. Dԥrԥnin bu tԥrԥfindԥ onun yan nda olan atl  eskadronlar

gözlԥyirdilԥr, o da onlara ԥmr edirdi ki, atdan düúsünlԥr, o biri

tԥrԥfdԥ Ԥbu Sԥid vԥ Cԥfԥr ԥl-Xԥyyat vԥ onun adamlar  ilԥ olanlar da

atdan düúürdülԥr, lakin Ԥhmԥd ibn ԥl-Xԥlilin [adamlar ] atdan

düúmürdülԥr, çünki o, düúmԥnԥ yax n idi. Onun adamlar  at n

üstündԥ olurdular. Sonra Afúin öz piyadalar ndan olan da÷l lar

göndԥrib, onlara ԥmr edirdi ki, dԥrԥni yoxlas nlar, çünki o, istԥyirdi

gizli pusqu yerlԥrini tap b, onlar n üstünü açs n.

1

 øbn ԥl-Ԥsir, VI, sԥh. 328; "Keçsin". Belԥ oxumaq daha do÷rudur

2

 B a x: bundan ԥvvԥlki qeydԥ

3

N   a   t - stolu örtmԥk üçün sal nan dԥri süfrԥdir ki, oyun üçün vԥ edam

zaman  baú kԥsmԥk üçün dԥ istifadԥ olunurdu: Q.Leyn, sԥh. 3034; øbn Xallikan,

IV, sԥh. 203.

4

Kürsü (Quatremere. Rashid ad-Din, Historie de Mongols de la Perse,

Paris, 1836, I, p. 99). Qԥbul ziyarԥti zaman  hökmdar n, sultan n vԥ ya onun

nümayԥndԥsinin oturdu÷u taxt. Q.Leyn, sԥh. 2605; "ùah vԥ ya alim adam üçün

taxt, kreslo, yer, oturacaq, qüdrԥt simvolu".

---