Haci həSƏnov niyazi beynəlxalq biznes
Yüklə 2,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
178 4. Müəssisənin maddi-texniki-təhcizatın təhlili; 5. Məhsulun maya dəyərini xarakterizə edən göstəricilərin, habelə istehsala əmək, material, yanacaq, elektrik enerjisi və digər məsrəflərin təhlili; məhsulun maya dəyərinih aşağı salmması ehtiyatlarmın ümumiləşdirilməsi; 6. Maliyyə nəticələrinin - mənfəət və zərərlərin, mənfəətin bölüşdürülməsi və ondan istifadə edilməsinin, rentabelliyin təhlili; 7. İqtisadi həvəsləndirmə fondlannm yaradılması və bu fondlardan istifadənin təhlili; 8. Maliyyə vəziyyətinin, maliyyə nəticəbrinin və ma-liyyə sabitliyinin təhlili. Beləliklə, subyektlərin təsərrüfat-maliyyə-kommersiya fəaliyyəti prosesində daxili ehtiyat mənbəbrinin aşkar edilməsi, biznes-planlarm, sifarişlərin, öhdəliklərin yerinə yetirilməsi və onunla əlaqədar maiiyyə nəticələrinin obyektivcəsinə qiymətləndirmək məqsədi ilə onların təsəfrüfat fəaliyyətinin tam, hərtərəfli, qarşılıqlı əlaqəli surətdə öyrənilməsi üsullarının məcmusu təsərrüfat fəalliyyəti təhtilinin metodunu təşkil edir. Beynəlxalq uçot sisteminə əsasən iqtisadi təhlil işlərində ən çox istifadə olunan üsullar aşağıdakılardır: 1. Müqayisə üsulu; 2. Orta kəmiyyətlər üsulu; 3. Nisbi kəmiyyətlər üsulu; 4. İndek üsulu; 5. Zəncirvari yerdəyişmə üsulu; 6. Qruplaşdırma üsülu; 7. Balans əlaqələndirmə üsulu; İqtisadi təhlildə bir çox müxtəlif üsullardan istifadə edilir. Həmin üsullar iki cür qruplaşdırmaq olar: birincisi ənənəvi üsullar; ikincisi iqtisadi-riyazi üsullar. Ənənəvi üsullara ” müqayisə (qrafik, balans, orta və nisbi kəmiyyətlər, analitik qruplaşma), determinləşmiş amilli təhlil (zəncirvari yerdəyişmə, indeks metodu, mütləq fərq, nisbi fərq, inteqral, mütənasib bölgü) və s. aiddir. İqtisadi-riyazi üsullara - adi riyazi metod, riyazi təhlilin klassik metodu, riyazi proqramlaşdırma metodu, iqtisadi kibernetika, evristik metod və s. 179 Konkret iqtisadi proses və hadisələrin tədqiqində bu üsulların hansının və necə tətbiq olunmasma xüsusi diqqət yetirüməlidir. Müqayisə üsulu. Bu üsul iqtisadi təhlildə proses və hadisələrin tədqiqinin əksər pillələrində tətbiq edilir. Ənənəvi üsul olan müqayisəli təhlilin mahiyyətini nəzərdən keçirək. Müqayisə dərketmənin elmi metodudur. Onu həyata keçirmək üçün qeyri- məlum (öyrənilən) hadisə, predmet, proses artıq məlum olan əvvəlcə öyrənilmişlərlə tutuşdurulur. Müqayisə yolu ilə ümumi və spesifık iqtisadi proseslərin inkişaf qanunauyğunluqları öyrənilir, təsərrüfat fəaliyyətinin əsasən aşağıdakı situasiyalan müqayisə edilir: - biznes-planın yerinə yetirilmə səviyyəsini müəyyəh etmək üçün plan və faktiki göstəricilər; - iqtisadi proseslərin inkişaf tendensiyasmı müəyyən etmək üçün cari ilin faktiki göstəricilərini ötən ilin faktiki göstəriciləri ilə; - məsariflərə qənaəti və ehtiyatlara qənaət edə biləcək texnologiyanı tətbiq etmək məqsədilə faktiki göstəriciləri normativ göstəricibri ilə; - təhlil aparılan müəssisələrin göstəricilərini qabaqcıl müəssisələrin göstəriciləri ilə; - təhlili aparılan müəssisənin göstəricilərini iqtisadi-riyazi model ilə; - ən optimal variantı müəyyən etmək üçün idarəetmə qərarlarının müxtəlf variantları ilə. Müqayisə üsulu çox qədim tarixə malik, ən geniş yayılmış, nəinki iqtisadiyyat eimində, hətta belə bir çox elmi sahələrdə istifadə olunan bir üsuldur. 5.2.Beynəlxalq audit və onun iqtisadi inkişafda rolu Bilindiyi kimi auditin əsas məqsədi şirkətin mühasibat (maliyyə) hesabatlarının düzgünlüyünü və onların apardıqları fəaliyyətlərin qanunvericiliyə uyğunluğunun yoxlanılmasıdır. Bizim tərəfimizdən aparılacaq audit əsasən aşağıdakıları əhatə edir: 1. Hesabatların düzgünlüyünün müəyyən edilməsi 180 2. Xərclərin, gəlirlərin və maliyyə nəticəsinin uçotda və hesabatda dolğun və dəqiq əks etdirilməsinin yoxlanılması 3. Uçotun aparılması və hesabatların tərtibi qaydalarınının qanunvericiliyə uyğunluğunun müəyyən edilməsi 4. Aktivlərin, Öhdəliklərin və Xüsusi kapitalın qiymətləndirilməsi metodologiyasına əməl olunmasına nəzarət 5. Əsas və dövriyyə vəsaitlərindən, maliyyə ehtiyatlarından və borc mənbələrindən istifadənin yaxşılaşdirma imkanlarının üzə çıxarılması 6. Digər məsləhətlərin verir. Latıncadan tərcümədə "dinləyir", "dinləyici", "qulaq asan" mənasını verən "audit" (auditing) anlayışının 2000 ildən artıq yaşı olsa da, müasir anlamda auditor xidməti sırf bazar münasibətləri sferasının məhsuludur və mahiyyət etibarı ilə təsərrüfat subyektlərində maliyyə (mühasibat) hesabatının neytral qurum (şəxs) tərəfindən müstəqil yoxlanılmasını bildirir. Beynəlxalq təcrübəsi göstərir ki, bazar münasibətləri əsasında qurulan iqtisadiyyatda müxtəlif tərəflər arasında mənafe ayrılığının meydana çıxdığı hər bir halda müstəqil nəzarət funksiyasına - auditə zəruri tələbat yaranır. Bu, ən əvvəl, müəssisənin idarə edilməsi ilə bilavasitə məşğul olanların (müdiriyyətin, menecerlərin) mənafeyi ilə müəssisənin fəaliyyətinə sərmayə qoyanların (mülkiyyətçilərin, səhmdarların, investorların) mənafeyi arasında müəyyən fərqlərin mövcudluğundan irəli gəlir. Marağı olan tərəfin müəyyən səbəblər üzündən maraqlarını özünün müdafiə etməyə imkanı olmadıqda və müəssisənin fəaliyyətinə nəzarət edə bilmədiyi hallarda üçüncü tərəfin, yəni auditin zəruriliyi meydana çıxır. Keçmiş SSRİ dövründə bütövlükdə ölkə iqtisadiyyatı, o cümlədən Azərbaycan iqtisadiyyatı planlı iqtisadiyyat idi, mərkəzləşdirilmiş qaydada təşkil olunur və idarə edilirdi. Təbii ki, bu halda hansısa tərəflərin mənafeləri arasında ziddiyyətlərin mövcudluğundan, yaxud həmin mənafelərin müdafiəsini təşkil etmək zərurətindən söhbət gedə bilməzdi. Bazar münasibətlərinə əsaslanan iqtisadiyyatda isə sahibkarlıq, müxtəlif mülkiyyət növləri, mal və kapitalın dövriyyəsi, Yüklə 2,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|