MahirəNərimanqızı
Yüklə 3,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nərgiz Paşayeva, professor. Moskva Dövlət Universiteti Bakı filialının rektoru
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu 135
Lakin kataklizmlərə, hansısa sosial, məişət, siyasi xarakterli problemlərə baxmayaraq bəşəriyyət, dünya inkişaf edir. Biz razılaşmalıyıq ki, bütövlükdə intellekt, idrak, şüur və mədəniyyət irəli gedir. Multikulturalizm ümumi bəşər varlığının inkişafının əsaslarından biridir.
Multikulturalizmə dair çox misallar gətirmək olar. Mən bir filoloq kimi ədəbiyyata müraciət etmək istərdim. Məsələn, əgər insanın şüurunda və intellektində mücərrəd təfəkkür, yaradıcı fikrində multikulturalizm ideyası olmasaydı, onda Nizami hələ o vaxt, XII əsrdə yeddi mədəniyyəti təsvir etdiyi ―Yeddi gözəl‖ əsərini yazmazdı. Höte, deyək ki, ―Şərq divanı‖nı yazmazdı. Yalnız ədəbiyyat və poeziya sahəsində deyil, eyni zamanda memarlıq sahəsində də dünyaya öz incilərini – şah əsərlərini bəxş edən ərəb- ispan mədəniyyəti yaranmazdı. Orta əsrlərdə islam və xristianlığın belə sintezi mədəniyyətlərin dialoqu, yəni yenə də multikulturanın çiçəklənməsidir. Bu proses bugün də davam edir. Yəni miltikulturalizm hadisəsi yeni deyil və biz çağırışlarımızla insanların yaddaşlarında, kütlənin şüurunda həmişə olanları bərpa etmək istəyirik. Bunsuz bəşər inkişafı mümkünsüzdür.
Lakin bu gün müasir dünyada bu terminlə bağlı yeni problemlər yaranır. Və bügün o, bir başqa məna əldə edir. O, Amerika kimi ölkələrə, ―qaynar qazan‖ ideyasına, yəni bir ölkədə bir çox millətlərin və mədəniyyətlərin birgə mövcud olduğu və dəqiq millət anlayışı olmayan dövlətlər modelinə yaxındır. Eyni şey sovet dövründə, fərqli mədəniyyətlərə, fərqli dünyagörüşlərinə, fərqli mentallılıqlara aid insanların bir dövlətdə birləşdiyi beynəlmiləl sovet dövlətində də var idi.
Bu gün Avropa multikulturalizmin iflasa uğradığını qəbul və bəyan edir. Hətta bəzən bunu dövlət xadimlərinin dilindən də eşitmək olur. Yəni bu multikulturalizmin fərqli şərhlərinin mövcudluğunu www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu
136 bildirir. Multikulturalizmin iflası ictimai məsələlərdə, siyasi məsələlərdə ola bilər, ―titul millətin‖ öz üstunlüyünü vurğuladığı və beləliklə də ən yaxşı halda multikulturalizmin daha az inkişah etmiş komponentləri özünü təcrid olunmuş vəziyyətdə hiss edir, ən pis halda isə müəyyən natamamlıq kompleksləri duyur. Belədə münaqişələr yaranır. Onlar daha çox ictimai, siyasi xarakterli olur. Bu aspekt multikulturalizmi müəyyən edən yeganə və ən vacib aspekt olmadığından mən diqqəti digər, ümumbəşəri humanitar aspektə yönəltmək istəyirəm. Rumıniyanın möhtərəm sabiq prezidenti Emil Konstantinesku yaxşı bir fikir söylədi: ―Dünya – Allahın adıdır‖. Həqiqətən, multikultura çətin məqsəd və çətin ideyadır. Bəşəriyyət hər zaman qarşısına məqsəd və hədəflər qoyub. Hal-hazırda qlobal
məqsəd çoxmədəniyyətli cəmiyyət, çoxmədəniyyətli məkan yaratmaqdır. Multikulturalizm mürəkkəb məqsəd, mürəkkəb ideyadır. Belə ki, dünya daha çox inkişaf etdikcə, hər bir fərd özünü daha çox müstəqil şəxsiyyət kimi dərk edir. Və hər bir fərdin maraqları ilə ümumi maraqlar arasında qarşıdurma yaranır. O cümlədən, ayrı-ayrı dövlətlər və ya bütövlükdə dünya maraqları arasında münaqişələr yaranır.
Bununla bərabər, etiraf etməliyəm ki, bu münaqişələr həmişə olub və olacaq. Əgər bu münaqişələr olmasaydı, cəmiyyətin dialektik inkişafı olmazdı. Düşünürəm ki, biz alimlərin, ədəbiyyatşünasların hədəfimiz cəmiyyətin əbədi mənalara, əbədi ideyalara, dünən səsləndiyi kimi, ―Dünya Allahın adıdır‖ fikrinə meyllənməsi üçün çalışmaq olmalıdır. Xristian dininin daşıdığı mərhəmət ideyası çoxlarını birləşdirdi. Ədalət ideyasını daşıyan islam dini də çoxlarını birləşdirib. Qeyd edək ki, tarixi inkişafın ayrı-ayrı dövrlərində bunlar müxtəlif cür baş vermişdir. Mənə elə gəlir ki, müasir dövrdə bu humanitar aspekt, humanitar anlayışlar müəyyən münaqişələrdən xilas olmağa kömək edə bilər. O zaman XXI əsrin əvvəllərində norveçli Anders Breyvik adlı şəxsin törətdiyinə bənzər cinayətlər olmaz. O, günahsız insanların öldürülməsi kimi dəhşətli, www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu 137
müdhiş cinayətini digər mədəniyyətlərlə yanaşı yaşamağa öz etirazı kimi bəyan etdi.
Müasir dövrün mürəkkəblikləri unudulmuş haqq-ədalət ideyaları ilə bağlıdır. Onlar haqq-ədalətin özündən yox, onun şərhindən asılı olmağa başladılar. Və əgər hələ də bu şərhlər ümumbəşəri dəyərlərdən yox, maddi rifahdan və ya başqa dəyərlərin rəyindən asılı olacaqsa, təəssüf ki, bu münaqişələr yaranmaqda davam edəcəkdir. Yalnız Avropa və Şərq mədəniyyətinin yox, hər bir mədəniyyətin əsasını təşkil edən baza anlayışları bəşəriyyəti xilas edə bilər. Yalnız onlar insanların bir dövlətdə, bir məkanda birgə yaşamalarına imkan yarada bilər. Bu, müasir dünyada alimlərin, siyasətçilərin, ayrı-ayrı insanların, ictimai təşkilatların can atmalı olduğu həmin məna, həmin ideyadır.
Çıxışımı Fitscerald Skottun bir məqaləsində yazdığı dahiyanə fikri ilə bitirmək istəyirəm: ―Çoxdan anlamaq lazımdır ki, bu dünyada hər şey ümidsizdir, ancaq onu dəyişmək üçün qətiyyəti itirməmək lazımdır.‖
Nərgiz Paşayeva, professor. Moskva Dövlət Universiteti Bakı filialının rektoru
Yüklə 3,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|