MahirəNərimanqızı
Yüklə 3,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu 141
Müasir dövrdə multikulturalizm anlayişinda dəyərlərin transformasiyası
İngilis dilindən hərfi tərcümədə multikulturalizm ―çoxlu mədəniyyətlər‖ deməkdir. Lakin bir
cəmiyyətdə çoxlu
mədəniyyətlər ola bilərmi? Əgər elədirsə, o cəmiyyət ölümə məhkumdur, çünki Fransada, Almaniyada, Hollandiyada, Belçikada və Avropanın başqa dövlətlərində baş verdiyi kimi o öz eyniyyətini itirir. Əgər bizə belə bir qərb anlamında ―multikulturluluq‖ və ya ―çoxlu mədəniyyətlilik‖ lazımdırsa, onda o, bizim xalqların illərlə yığdığı nəhəng dəyərlər qatının itirilməsinə, fəlakət və tənəzzülə gətirib çıxaracaq.
İndi isə bumeranq effekti baş verir – multikulturalizm böyük Qərb mədəniyyətini yavaş-yavaş məhv olma həddinə çatdırmışdır. Bu terminin mənasında iki təzad aydın görünür. İlkin olaraq çoxmədəniyyətlilik etnik cəhətdən rəngarəng cəmiyyətdə mədəni bərabərliyin xüsusiyyətlərinin qorunması mənasını daşıyır. İkinci mənada isə mədəniyyətlərin ümumbəşəri məcrada inkişafı, zənginləşməsi və bir-birinə qarşılıqlı keçməsi məqsədilə qarışmasını tələb edən tamamilə bir-birinə zidd olan postulatlardır. Çünki bərabərlik, xüsusiyyətlərin saxlanılması, zənginləşməsi və bir-birinə qarşılıqlı keçməsi mədəniyyətlərin qarışması anlayışları bir-birinə ziddir.
Belə nəticəyə gəlinir ki, qərb intellektualları özləri hələ multikulturalizm anlayışını axıra qədər müəyyənləşdirməyiblər. Bu terminin mənasına hər bir siyasətçi və ya intellektual insan öz dünya görüşü ilə, siyasi baxışları, həmçinin seçki qabağı vəziyyətlə dərk edilmə mənasını qoyur. www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu
142 Multikulturalizmin vaxtilə qlobal siyasətini aparan, Qərb dövlətlərin liderləri, indi də öz söz və məsləklərindən iztirabla imtina edirlər. Bu 2010-cu ilin sentyabrında baş verdi: Fransanın prezidenti Nikola Sarkozi, Almaniyanın kansleri Anqela Merkel və Böyük Britaniyanın baş naziri Ceyms Kameron multikulturalizmin tam məğlubiyyətini etiraf edərək, qərb cəmiyyətinin inkişafı üçün təhlükəli olan, bir vaxtlar dəbdə olan multikulturalizm siyasətindən açıqcasına üz döndərdilər.
Bəlkə də bu qəribə səslənir, amma mənə elə gəlir ki, ―multikulturalizm‖ termini ―beynəlmiləl sovet mədəniyyəti‖ sovet fenomeninə cavab olaraq uydurulmuşdur. Qərbdə 70 il ərzində onlarla peşəkar sovetşünaslar bu fenomenin nadirliyini, bəzən ona ağlabatan izah tapmayaraq öyrənirdilər. Yeri gəlmişkən, ―homo sovetikus‖ termininin yaranmasının əsas amili də elə bu oldu. Qərbdə anlaşılmayan rassional və praqmatik xüsusiyyətlərə malik olan insanı sovetşünaslar belə adlandırırdı.
Rusiyanın dünyaya ibrət dərsi verməyinin, qərb nöqteyi-nəzəridən tamamilə rassional olmayan yanaşmasını iki misalda göstərmək istərdim. 1919-cu ildə Rusiyada hər tərəfdə aclıq, soyuq, yoxsulluq və vətəndaş müharibəsi tüğyan edirdi. Əhalinin böyük əksəriyyəti kütləvi savadsız idi. Düşünmək olardı ki, bütün ölkə, ən əsas da mədəniyyət itirilmişdir. Və elə bu vaxt Maksim Qorkinin təşəbbüsü ilə Dünya Ədəbiyyatı kitabxanası nəşr olunmağa başlandı.
İkinci fakt. 1941-ci ilin 19 oktyabrıdır. Mühasirəyə alınmış Leninqradda nə çörək, nə işıq, nə də istilik var, hücum etmiş alman ordusu Pyotr şəhərinin mərkəzini bombalamağa başlayır. Elə həmin vaxt, Leninqrad şərqşünaslıq məktəbinin nümayəndələri Ermitajın binasında görkəmli Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri olan Nizami Gəncəvinin təntənəli yubileyini qeyd edərək, Şestakoviçin məşhur
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu 143
7-ci simfoniyasını səsləndirirlər. Leninqrad cəbhəsinin siyasi idarəetməsi şərqşünas-məruziçilərinə əsas cəbhə xəttindən (Kolpino və Vnukova ətrafından) bir günlüyə uzaqlaşmağa icazə verdi.
Məhz intellektual və mədəni elitanın bu fədakarlığı və mücahidliyi əsas amil olaraq ölkəyə iki güclü dövlətdən biri olmağa, ikinci dünya müharibəsində qalib gəlməyə, birinci kosmosa adam göndərməyə, idarə olunmayan iki kosmik aparatın Ayda və Marsda yerləşdirilməsinə, atom elektrik stansiyasını tikməyə, lazer texnologiyaları yaratmağa imkan verdi.
Multikulturalizm təkcə musiqi və ədəbiyyat sahələrini əhatə etmir, o həm də cəmiyyətin bütün təbəqələrinə təsir edən siyasətə, iqtisadiyyata, dövlət idarəetmə sisteminə, ictimai həyata, elmə və s. təsir edən ictimai fenomendir. Rus və keçmiş ittifaqın başqa xalqlarının mədəniyyəti kimi, Azərbaycan mədəniyyəti də həmin o 70 il ərzində beynəlmiləl sovet mədəniyyətinin məhsuludur. SSSR-i xalqlarının milli mədəniyyətləri məhz onların həmahəng qarşılıqlı təsirinə görə kifayət qədər formalaşıblar. Buna baxmayaraq, biz azərbaycanlılar öz özünəməxsus mədəni dəyərlərimizi qorumaq, ənənəvi milli dəyərlərimizi zənginləşdirməyə müvəffəq olduq. Həmin o mədəni və milli dəyərləri ki, terminologiyada dolaşıb qalan qərb intellektual əqidəsi itir.
Mənim zənnimcə, Rusiya və Azərbaycanın tarixi və mədəniyyəti, hələ multikulturalizm termininin yaranmasından min il qabaq baş verən mədəniyyətlərin qarşılıqlı zənginləşməsi və dərindən çuğlaşmasının bariz nümunələridir.
Biz fəxr hissi ilə muğamımızdan, misiqimizdən, memarlığımızdan və mədəniyyətimizdən danişa bilərik, çünki Azərbaycan bir region Yüklə 3,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|