MahirəNərimanqızı
Yüklə 3,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu 153
olan uçan aparatlar gündüz də, gecə də, yağışda da, qarda da, quşlardan yuxarıya qalxaraq çox böyük məsafələrə uçur – bu fantastik dərəcədə mümkünsüz idi.
Tərəqqinin paradoksu elə bundadır: mümkünsüz olan mümkün olur, mümkün olan isə real, gündəlik həqiqətə çevrilir. Sözümü ona gətirmək istəyirəm ki, vaxt gələcək, XX əsr də XXI əsrin fikir adamlarının gözündə sadəlövh və gülməli görünəcək, xüsusən də totalitar faşizm və kommunizm doktrinalarının həyata keçirilməsi yolu ilə yeni insan və yeni cəmiyyət yaratmaq cəhdlərinə görə. Cisimlərin daxili məntiqi elədir ki, demokratik məqsədləri qeyri- demokratik vasitələrlə həyata keçirmək olmaz. Məqsədlər və vasitələr arasında ziddiyyət olduqda, ayrılmalar, ixtilaflar meydana gəlir, onda
qeyri-demokratik instrumentarilər demokratik məqsədləri çəkib çıxarır, sıxışdırır, özü isə məqsədə çevrilir, beləliklə ilkin məqsədlər yox olub gedir. Başqa sözlə desək, başqa cür düşünənlər üçün konslagerlər, qaz kameraları, gizli dinləmələr və donoslar, bütöv xalqların deportasiya və genosidi ədalətli, azad, demokratik cəmiyyət qurmağa yardımçı ola bilməz, əksinə, əxlaq və mənəviyyatdan xəbərsiz bir cəlalətpərəstlər kütləsi meydana gəlir.
XX əsri yalnız totalitar faşizm və kommunizm rejimlərinin hakimiyyəti və onların bəşəriyyətə gətirdikləri şərlə xarakterizə etmək olduqca birtərəfli və məhdud bir görüş olardı. Ən antihumanist, amansız, qanlı olması ilə yanaşı bu ən ziddiyyətli, ən yaradıcı, qurucu, əzəmətli bir əsr idi. Böyük elmi kəşflər, elm, texnika, mədəniyyət, ədəbiyyat və kinematoqrafiya, teatr və rəssamlıq sahəsindəki nailiyyətlərdən danışmamaq olmaz.
XX əsr elə güclü elmi təfəkkür sıçrayışı ilə səciyyəvidir ki, onu yalnız Aristotelin formal məntiqi, Evklidin həndəsəsi, Arximedin fizikası və filosofem adlanan ayrı-ayrı sentensiyalar kimi deyil, biliklərin sistemli təfsiri kimi fəlsəfənin meydana gəldiyi antik
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu
154 Yunan dövrü ilə müqayisə etmək olar. XX əsrdə yaşadığımız fiziki və kosmik dünya haqqındakı təsəvvürləri alt-üst edən yeni kəşflər edildi və elmlər yarandı. Eynşteynin ümumi və xüsusi nisbilik nəzəriyyəsi, Nils Borun kvant mexanikası, Bertran Rasselin məntiqi, Norbert Vinerin kibernetikasından söhbət gedir.
Məhz XX əsrdə, belə demək mümkünsə, hibrid elmlər yarandı: astrofizika, biofizika, biokimya, biotibb, geokimya, molekulyar biologiya və s. Onlar evristik imkanlarını iki elmin qovşağında birləşdirərək zehni biliklərin yeni üfüqlərini açır və onun idrak gücünü daha yüksək səviyyəyə yüksəldir.
Bu baxımdan hər iki qeyri-evklid həndəsəsini – Lobaçevskinin üçbucağın daxili bucaqlarının cəminin yüz səksən dərəcədən az olduğu batıq hiperbolasını və Rimanın bu bucaqların cəminin yüz səksən dərəcədən çox olduğu sferik həndəsəsini xatırlamamaq olmaz.
Reallıqda bu iki həndəsə XX əsrin kəşfi deyil, onlar hələ əvvəlki, XIX əsrdə meydana gəlmişdi, ancaq onların həqiqi təsirini və gücünü məhz XX əsr açdı və tədqiqatlarda, kosmos və subatom dünyasının ram edilməsində onlardan geniş istifadə etdi. Bu, milli azadlıq, şəxsiyyətin vətəndaşlıq və siyasi azadlığı, insan hüquqları uğrunda mübarizə əsri idi. XX əsrin əvvəlində, daha dəqiq desək, Birinci Dünya Müharibəsinin sonunda imperiyaların süqutu başladı: Rusiya, Avstriya-Macarıstan, Prussiya, Osmanlı imperiyaları bir- birinin ardınca dağıldı, II Dünya müharibəsindən az sonra Britaniya imperiyası və Üçüncü reyx də bu sıraya qoşuldu. Onlarla yeni dövlət meydana gəldi, daha sonra Qərbin Asiya və Afrikadakı müstəmləkə sistemi də süquta uğradı.
Bütün bu baş verənlər hüquq bərabərliyinə zəmanət verən və ümumi qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq əsasında super dövlətlər www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu 155
arasındakı münasibətlərə nəzarət edən beynəlxalq təşkilatın yaradılması zərurətini doğurmaya bilməzdi. Beləliklə, Xalqlar cəmiyyətini əvəz edən BMT – Birləşmiş Millətlər Təşkilatı meydana gəldi.
XX əsrin tarixə ən antihumanist və qanlı əsr kimi daxil olduğunu demək çətin olsa da, deməmək mümkün deyil. Əvvəllər heç vaxt silah, qazlar və radiasiyanın köməyilə Birinci və İkinci dünya müharibəsi zamanı, Xirosima və Naqasakinin bombalanması və Çernobıl qəzası zamanı öldürülən qədər insan məhv edilməmişdi.
Məhz iyirminci əsr iki məşum siyasi hərəkat – faşizm və kommunizmi yaratdı.
Bir neçə il əvvəl qərb nəşrlərindən biri iyirminci əsrin ən böyük siyasi cəlladlarının siyahısını çap etdi. Birinci sırada 50 milyon çinlinin ölümü ilə Mao Tse Dun durur. Ondan sonra hesabında 40 milyon (bəzi versiyalara görə, rəqəm az göstərilir) qurban olan Stalin gəlir. Üçüncü yerdə iyirmi milyon insanı məhv etmiş Hitler, ondan sonra on milyonla Çan Kay Şi və dörd milyon yarım qurbanla Lenin gəlir.
Mənim acizanə fikrimcə, siyahıya altı milyonluq Kamboca əhalisinin üçdə birinin ölümünə səbəb olan Pol Pot və İenq Sari də daxil ola bilərdi. Ancaq sizin diqqətinizi bir şeyə cəlb etmək istərdim ki, siyahıya heç də Avropanı işğal edən, nasist Almaniyasının lideri Hitler öz quldur dəstəsiylə başçılıq etmir, Çin və sovet xalqlarının kommunistləri öndə gəlir. Təəssüf ki, kommunizmin yaxşı yağlanmış repressiya maşınının imkanları faşist rejimlərindən qat-qat genişdir. Təsadüfi deyil ki, Sovet İttifaqında o, 70 ildən artıq mövcud oldu, Almaniyada nasizm isə cəmi ―on iki il üç ay altı gün‖ fəaliyyət göstərdi.
Yüklə 3,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|