MahirəNərimanqızı
Yüklə 3,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu
156 İndiki əsrə, iyirmi birinci əsrin əvvəlinə qayıdaq! Bizim artıq başqa prioritetlərimiz var. Bəşəriyyət ilk növbədə sülh və ekologiyanın qorunması, yeni xəstəliklər və insan hüquqlarının pozuntuları ilə mübarizə aparmağın qayğısına qalır. ―Şər imperiyası‖ – Sovet İttifaqının dağılmasından sonra sərhədlər genişləndi, insanların ölkədən-ölkəyə köçməsi prosesi gücləndi, qarışıq nikahların sayı dəfələrlə artdı, köhnə ehkam və məhdudiyyətlərdən azad olan yeni nəsil meydana gəlib uğurla inkişaf etməkdədir, İnternet milyonlarla insanın vaxt və ağlının sahibinə çevrilib. Miqyasca kiçik ölkələrin qarşılıqlı mənfəətli ticarət və təhlükəsizlik, inam və hüquq bərabərliyi prinsipləri əsasında birləşmələri əhəmiyyət kəsb etməyə başlayıb. Dahi Nizami çox əsrlər əvvəl bu barədə yazırdı: ―Həyat nəyə gərəkdir, bir həmdəmin olmasa?İnsan çətin yaşayar dosta əmin olmasa‖.
Bu baxımdan, Avropa İttifaqının hansı istiqamətdə inkişaf etdiyi və bu inkişafın nəticələri məsələsi bizim üçün ən önəmli məsələ olaraq qalır. O, adından və formasından (federasiya, konfederasiya, ittifaq və ya başqa bir birlik) asılı olmayaraq, ölkələri vahid xarici siyasətlə – ən azı müasir dövrün əsas məsələləri üzrə, habelə vahid super-dövlət kimi böyük ―oyunçulara‖ qarşı durmaq üçün – birləşdirəcək qədər yaxınlaşdıra biləcəkmi? Mən artıq kifayət qədər köhnəlmiş ―çağırış‖ sözünü yenə işlədirəm, ancaq cəsarətli, böyük və icrası asan olmayan ―Avropa İttifaqı‖ layihəsinin özünü yalnız belə adlandırmaq olar. Onun təşkili imperiyanın yaradılmasına oxşamır, çünki zorakılıq və məcburiyyətdən istifadə edilmir, burada tabeliyində əyalətləri olan mitropoliya ola bilməz. Onu Amerika Birləşmiş Ştatlarının yaranması ilə də müqayisə etmək olmaz, çünki bu quruma daxil olanlar cəmi 200 il əvvəl geniş ərazilərdə məskunlaşan təsadüfi mühacirlər deyil, minillik tarixi, dərin mədəni, dini və hərbi ənənələri olan dövlətlərdir.
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu 157
Ona görə də Avropa İttifaqına üzv ölkələrin inteqrasiyasını ittifaqın bir super dövlət kimi çıxış etməsi, bu zaman onu təşkil edən böyük dövlətlərin – onların heç biri öz simasını, əhəmiyyətini itirməyə razılaşmayacaq – suverenliyinə zərər yetirməyəcək şəkildə gücləndirmək çətin, az qala qeyri-mümkün olacaqdır. Digər tərəfdən əslində Avropa İttifaqı üzv ölkələrin simasını itirməsində, unifikasiyasında maraqlı deyil, çünki bizim fərqlərimizin inkar edilməsi Avropanın yüz illərlə deyil, min illər ərzində toplanmış siyasi, mədəni və hərbi irsindən imtina etmək demək olardı. Burada fərqlərə təhlükəsiz şəkildə riayət edilməsinin kövrək sərhədini tapmaq üçün problemi hər dəfə ətraflı şəkildə düşünmək lazım gələcək.
Əgər ―İyirmi birinci əsr necə olacaq – birqütblü ya çoxqütblü?‖ mövzusuna qayıtsaq, bir şeyi əminliklə demək olar: ikiqütblü olmayacaq. Ötən əsrdə dünyanın bu quruluş modeli özünü tamamilə etibardan saldı, çünki onun əsasında hərbi-siyasi və ideoloji qarşıdurmalar var idi ki, bunlar da qanlı müharibələrlə bitdi. Əsrin əvvəlində bir neçə böyük dövlətin iki antaqonist blokda qruplaşmasından sonra Antanta və Üçlük koalisiyası Birinci Dünya Müharibəsini alovlandırdı. Və nəhayət artıq yalnız Avropanın deyil, digər qitələrin də bir qrup dövlətləri tərəfindən başlayan İkinci Dünya Müharibəsi. Yenə iki blok formalaşdı – faşistlər və antihitler koalisiyası. Bu qarşıdurmanın nəticələrini xatırlatdım, amansız müharibənin nəticələri isə hələ də hiss edilməkdədir.
―Soyuq müharibə‖nin səbəbi də iki hərbi quruluşun: NATO və Varşava sazişinin meydana gəlməsi oldu. Bəxtimiz gətirdi ki, bu müharibənin qan tökülmədən bitməsinə şahid olduq, ancaq hər iki qrupun nüvə silahı və maksimal uzaqlığa malik raketə sahib olması bəşəriyyətin məhv edilməsinə səbəb olardı.
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu
158 Mənim acizanə fikrimcə, çoxqütblü modelin şansları daha çoxdur. Bir neçə güclü ―oyunçu‖ nəzərə çarpacaq sürətlə formalaşmaqdadır, ABŞ-dan və Çindən başqa siyasi səhnənin ön planına çıxır. Rusiya Federasiyası da cəsur tələblər irəli sürür. Başqa kimdə bu qədər təbii resurslar, müasir silahlar var? RF-in kosmosdakı yerini də unutmaq olmaz. Milyarddan çox əhaliyə, inkişafda olan iqtisadiyyat və texniki tərəqqiyə malik olan Hindistan da yaddan çıxmamalıdır!
Avropa İttifaqı 500 000 000 əhalisi, dünya xəritəsində iqtisadi qüdrəti və genişlənmə perspektivləri ilə bu ―oyun‖da ən gənc oyunçu olacaq.
Avropa İttifaqının iqtisadi nəhəng və siyasi cırtdan olduğunu deyirlər ki, bu da əsassız deyil. Bu ―qayçılar‖ı heç siyasətdən başı çıxmayan insanlar da adi gözlə görür. Hər hansı siyasi məsələ üçün kim və nə vaxt Aİ-nin fikri ilə maraqlanıb? Bu fikirlə kim hesablaşar? Heç kim. Çünki Avropa İttifaqının üzvləri olan ayrı- ayrı ölkələrin fikirləri var, bu fikirlər çox vaxt fərqlənir. Məsələn, ―Türkiyə Avropa İttifaqının tamhüquqlu üzvü olmalıdırmı?‖ sualına Almaniya və Fransa ―yox‖ dedi. Yunanıstan da onları dəstəkləyirdi. Böyük Britaniya ―hə‖ dedi. Aİ-nin üzvü olmasa da, ABŞda bu namizədliyin ―lehinə‖dir. Türkiyəni Bolqarıstan, Rumıniya və başqa Balkan ölkələri də dəstəklədi.
Məhz Türkiyənin Avropa İttifaqına qəbul edilməsi qədim qitənin siyasətçiləri və dövlət başçıları qarşısında İttifaqın öz gələcəyinə dair suallar qoyur. Onların bu suallara verəcək aydın bir cavabı yoxdur. Hətta dəvəquşu kimi başını qumun altında gizlətsən belə, problemin öz-özünə itdiyini, həll olunduğunu hesab etmək olmaz. Variant kimi, yeni bir terminologiya quraşdırılır, məsələn, ―imtiyazlı partnyorluq‖. Bu statusun məqsədi Türkiyənin qəbulunu qeyri-müəyyən müddətə, çox güman ki, özünün imtina edib, namizədliyini geri çəkəcəyi zamana kimi uzatmaqdır. Yüklə 3,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|