METALLURGİYA VƏ METALŞÜNASLIQ KAFEDRASI
a)
b)
Şəkil 1. a- bir komponentli sistemin temperaqturdan asılı olaraq dəyişməsi; b- iki
komponentli sistemin halını təsvir edən koordinat sistemin
METALLURGİYA VƏ METALŞÜNASLIQ KAFEDRASI
Bunu üçün temperatur-zaman koordinat sistemində əvvəlcə ərintini təşkil edən komponent-
lərin , sonra isə komponentlərin müəyyən nisbətdə hazırlanmış soyuma əyriləri qurulur.
Onu da qeyd edək ki, kristal cismlərdə baş verən bütün dəyişmələr ya ekzotermiki
(istiliyin ayrılması ) ya da endotermiki (istiliyin udulması) proseslərlə gedir.Ekzotermiki və
endotermiki reaksiyalar sərbəst enerji ilə, bu isə metallarda kristallaşma və ərimə prosesinin
gedişi ilə əlaqədardır Bu aslılıq soytuma və qızdırma əyrilərində görünür.Soytuma əyrisini
qurmaq üçün götürülmüş ərintini xüsusi qaba ( buna tigel deyirlər) yığıb əritmək üçün so-
baya yerləşdirirlər .Ərintiyə qalvanometrlə birləşmiş termocüt saldıqdan sonra soba söndü-
rülür. Bundan sonra eyni zaman fasilələrində qalvonometrin göstərdiyi temperaturu qeyd edi-
lir.Müvafiq müddətlərdə alınmış temperaturları zaman-temperatur koordinat sistemində qu-
rurlar.Soyuma əyrisində saf metalın kristallaşma temperaturu absis oxuna paralel üfüqi xattin
temperaturuna uyğun gəlir. Ərintilərdə isə kristallaşma temperaturu kristallaşmnın başlanması
və qurtarmasına uyğun gələn temperatur nöqtələri arasında mail çəkililmiş xətt ilə ifadə olu-
nur.Kristallaşmadan sonra temperatur aşağı düşür.
Bunu asan başa düşmək üçün qurğuşun –sürmə ərintilərinin hal diaqramının qu-rul-
masına baxaq: Bu məqsədlə təmiz qurğuşun, sürmə və onların müxtəlif tərkibli ərintilərinin
termiki tədqiqat üsulu ilə soyuma əyriləri qururlar (şəkil 2).
|
