Mineral güBRƏLƏRİn təSNİfati

KOMPLEKS MİNERAL GÜBRƏLƏR

Kalium orto- və meta fosfatlar

Kalium orto- və metafosfatlar yüksək qatılıqlı fosforlu-kaliumlu gübrələrdir. Mono, di- və tri- kalium fosfatlar fosfat turşusunun kalium hidroksid və ya kalium karbonat ilə neytrallaşması zamanı alına bilərlər. Məsələn:

2 H₃PO₄+ K₂CO₃ = 2 KH₂PO₄+ H₂O + CO₂

Kalium qələviləri nadir və baha olduğuna görə mineral gübrə sənayesində bu üsuldan istifadə edilmir. Monokalsium-fosfatı kalium xlorid, sulfat turşusu və fosforit əsasında istehsal etmək olar. Üsullardan birində kalium xloridi qatı sulfat turşusunun izafi miqdarı ilə 200⁰C-də qarışdırırlar. Bu zaman hidrogen xlorid ayrılır və kalium-hidrosulfatın sulfat turşusunda suspenziyası alınır. 70⁰C temperaturda onunla fosforiti emal edirlər:

KCl + H₂SO₄ KHSO₄ +HCl

2KHSO₄+ Ca(PO₄)₂ + H₂SO₄  2KH₂PO₄+3CaSO₄ ∙ 2H₂O

Qipsi ayırır və su ilə yuyurlar, məhlulu isə 50-60%-li KH₂PO₄-ə qədər buxarlandırır və metanol əlavə etməklə ondan KH₂PO₄-i çıxarırlar. Ana məhlul prosesə qaytarılan metanolun qovulması və tərkibində təxminən 54% P₂O₅ olan fosfat turşusu alınması üçün distillə edilir. Marokka fosforitlərinin emalı zamanı fosforun və kaliumun istifadə dərəcəsi müvafiq olaraq 92 və 90-95% olur. Məhsulun tərkibində (%-lə): K₂O -30, P₂O₅-46, Al -0,6, Fe-0,6, F -1,5, SO₄^-2 – 3 olur.

320⁰C-dən yuxarı temperaturda KH₂PO₄-in dehidrat-laşması nəticəsində tərkibində 57-58% P₂O₅ və 38%-ə yaxın K₂O olan kaliummetafosfat (KPO₃)_n alınır. Yavaş-yavaş soyuma zamanı suda həll olmayan şüşəşəkilli ərinti əmələ gəlir. Tez soyuma nəticəsində isə tərkibində P₂O₅-in bir hissəsi suda həll ola bilən və digər hissəsi isə sitratda həll ola bilən formada olan məhlul alınır. Kalium-metafosfatın suda həll olması onun fiziki halı və tərkibi ilə təyin edilir (kristallik məhsul Kurrol duzu şüşə halına nisbətən zəif həll olunandır). Müxtəlif əlavələrin (qələvi torpaq metalların xloridləri və ya sulfidləri, Fe₂O₃) iştirakı ilə dehidratlaşma və natamam hidratlaşma tərkibindəki fosforun hamısı suda həll ola bilən formada olan məhsul almağa imkan verir.

Kalium metafosfat yüksək səmərəli gübrədir, praktiki olaraq hiqroskopik deyil və yaprıxmır, toxumlar üçün zəhərli deyil, onun məhlullarını almaq olar. Kalium metafosfatı, kalium xloridi fosfat turşusu (900⁰C) və ya fosfat anhidridi ilə (1000-1050⁰C) parçalamaqla almaq olar. Bu proseslər enerji tutumlu-durlar və korroziyaya davamlı avadanlığın istifadəsi ilə bağlıdır. Ən səmərəli üsul isə onu KCl-in termiki, yaxud tərkibində 23% P₂O₅ olan ekstraksiya fosfat turşusu ilə parçalamaqla alınmasıdır. Parçalanma 60-70⁰C temperaturda həyata keçirilir. Əmələ gələn suspenziya (56% H₂O) qurudulur. Sonra həmin kütlə 350-370⁰C temperaturda közərdilir. Soyumadan sonra tərkibində 54% P₂O₅ (sitrat məhlullarında həll ola bilən formada olan), 35-39% K₂O və 0,3%-ə qədər xlor olan məhsul alınır. Qaz fazaya ayrılan HCl-ı isə 16-18%-li xlorid turşusu almaqla tuturlar. Onun utilizasiyası böyük çətinliklər əmələ gətirir. Daha qatı xlorid turşusu, kalium xloridin buxarlan-dırılmış ekstraksiya fosfat turşusu (50% P₂O₅) ilə 2 pilləli parçalanması nəticəsində əmələ gəlir. I pillədə təxminən 300⁰C temperaturda və II pillədə 700⁰C temperaturda ərinti alınır ki, soyumadan sonra tərkibində 57% P₂O₅ və 35% K₂O olan məhsul əmələ gəlir.