MiSİr səFƏrov azərbaycan diLİ
Yüklə 1,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Misir S əfərov 114 adını özü olanda Əbdüləlibəy
- Məmmədəlidir . M əmmədəli – heç yox, ad məşrut bir şeydir, sözlə- şəndə Məmmədəli
- Tabaq
- “Sevil;
- Misir S əfərov
Misir S əfərov 114 adını özü olanda Əbdüləlibəy, olmayanda – Əbdülbəli b əy deyirlər... Gülüş - Bu isə qəzetçi şair olub, şairlikdən filosof, sonra da n ə olacaq, bilmirəm. Özü də orijinal görünmək üçün, n ə desələr, zidd gedir. Adını deməyə özüm də qorxuram, bird ən boynuna düşsə, öz adını da danar. Əsl adı Məmmədəlidir. M əmmədəli – heç yox, ad məşrut bir şeydir, sözlə- şəndə Məmmədəli əvəzinə Tabaq bəy də deyilə bilər. Gülüş – Çox gözəl, Tabaq bəy olun... Gülüş – Bu da öz dediyindən, ya Tabaq bəydi, ya Çanaq b əydi, kim nə deyirsə-desin, onun üçün fərqi yoxdur. M əmmədəli – Heç yox, doğru deyil, mənim adım Kasa b əydir. Gülüş – Bir sözlə Qabqacaq bəy. Bütün h əyatını boş-boş işlərə sərf edən, mənasız ömür sür ən Məmmədəli kimiləri ifşa etməyin ən doğru yolu budur. Şəxsin adının bu şəkildə dəyişdirilməsi gülüş yaratmaqla yanaşı tipin iç üzünün açılmasında da mühüm üslubi rol oynayır. T ədqiqat göstərir ki, şəxs adlarının bədii əsərlərin dilind ə müxtəlif məqam və formalarda işlənməsi mühüm üslubi əhəmiyyət qazanmaqla yanaşı, əsərin dramatizmini qüvv ətləndirir, obrazlılıq yaradır. Onomastik vahidlərin işləndiyi müxtəlif məqam və formalardan biri şəxs adının xitab v əzifəsində işlənməsidir. C.Cabbarlının “Sevil” əsərində Balaşla Sevilin bir-birinə müraciəti buna misal ola bil ər: “Sevil; ay qız Sevil; Sənə kimsə acıqlanmaz, Sevil; Sevil, s ən heç qorxma; Sevil, sən get; Sevil, dayan, getm ə, hara gedirsən. Sevil, getmə; Sevil, getmə, bir az Az ərbaycan dili məsələləri 115 dayan; Sevil, m əni bağışla; Sevil, sən nə üçün özünə böhtan deyirs ən? Balaş, sənsən, bəs haçan keçdin ki, mən s əni görmədim?; Balaş, bu şəkildəki arvad da gələcək?; Balaş, nə üçün sən məni həmişə adam arasına qoymur- san?; Balaş, yenə pristavın qohumu sənin üçün ayağa durur? v ə s. Nümun ələrdən göründüyü kimi şəxs adının xitab yerind ə işlənməsi hadisələrin yüksələn xətt üzrə inkişaf etdiyini, əsərdə qaldırılan problemin getdikcə gərgin- l əşdiyini əks etdirir. B ədii əsərlərin dilində digər onomastik vahidlərdən d ə istifadə olunur. Sənətkarlar əsərlərində toponimlərdən istifad ə edirlər ki, bu da müxtəlif üslubi çalarlıqlar yaratmaqla əlaqədardır. Toponimlərdən yazıçılar təsvir olunan hadis əni real əks etdirmək, yəni işin icra olunduğu yeri olduğu kimi vermək üçün istifadə edirlər. Məsələn, L ənkəranda əmanət kassasında işləmisən?... Astarxan- bazarda kolxoz s ədri deyildin?... Mən çox Səfər tanıyıram. Biri Qasımov Səfər Qarabağda ispolkom idi... Zərdabda prokuror olmamısan? Zaqatalada fındıq tədarükündə işləmirdiniz?... Əşi, İmişlidə intriqa üstündə səni işdən götürm ədilər?... Qubada alma məsələsi yaddan çıxıb? (S.R əhimov). B ədii əsərlərin dilində obrazlılıq yaratmaq üçün süni toponiml ərdən – yəni yazıçının yaratdığı, hadisələrin təsvir olunduğu şəraitə uyğun işlənən toponimlərdən də istifadə edilir. Klassik Az ərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümay əndəsi C.Məmmədquluzadənin əsərlərində işlətdiyi Danabaş, Çaylax, Zurnalı, Ulaxlı, Nurcaman, İtqapan, Qurdlar, Danaqırt, Qarağılçıq və s. yazıçı təxəyyülünün m əhsulu olan toponimlər yüksək obrazlılığa malik olub əsərin ideyası ilə sıx surətdə bağlıdır. Misir S əfərov 116 Ümumiyy ətlə, bədii əsərlərin dilində işlənən poetik onomastik vahidl ərin üslubi imkanlarının araşdırılıb tədqiq edilm əsi, onların məna çalarlarının üslubi rəngarəngliyinin üz ə çıxarılması dilçiliyimizin qarşısında duran mühüm və aktual probleml ərdəndir. 1989 Az ərbaycan dili məsələləri 117 SİFƏTİN ÇOXALTMA DƏRƏCƏSİ HAQQINDA Az ərbaycan dilinin elmi qrammatikasından və bu dilə aid yazılmış əsərlərdə dilimizin bəzi qayda və qanunları izah edil ərkən müxtəlif yol verilir, eyni bir qayda ayrı-ayrı şəkillərdə şərh olunur. Bu isə fikir dolaşıqlığı yaradır, oxucunu ç ətinlik qarşısında qoyur. Müxt əlif şəkildə şərh olunan məsələlərdən biri də sif ətin dərəcələrinin kəmiyyəti və dərəcələrin əmələgəlmə üsullarının izahıdır. Məqalənin yazılmasında əsas məqsəd sif ətin çoxaltma dərəcəsi haqqındakı məlumatın müxtəlif elmi m ənbələrdə bir-biri ilə uyğun gəlmədiyini göstərmək- d ən ibarətdir. Ona görə də biz aşağıda adı çəkilən mənbə- l ərdə sifətin dərəcələrinin kəmiyyətini göstərməklə kifay ətlənəcək və çoxaltma dərəcəsinin izahındakı müxtə- lifliyi aydınlaşdırmağa çalışacağıq (məqalənin həcmini n əzərə alıb bütün mənbələri göstərə bilmədik). “Müasir Az ərbaycan dilinin morfologiyası” əsərində sif ətin üç – adi, azaltma və çoxaltma dərəcəsinin olduğu göst ərilir 1 . Çoxaltma d ərəcəsinin isə iki növü – üstünlük v ə artıqlıq növü olduğu qeyd olunur. Üstünlük növünün ən, lap, daha, da ədatları, artıqlıq növünün isə -ca//-cə şəkilçisi, p, m, s, r s əsləri, çox, düm, tünd sözləri və sifətin təkrarı il ə əmələ gəldiyi göstərilir. 1 Bax: Müasir Az ərbaycan dilinin morfologiyası. V.İ.Lenin adına APİ-nin n əşri, Bakı, 1961, səh.64-67. Yüklə 1,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|