MiSİr səFƏrov azərbaycan diLİ
Az ərbaycan dili məsələləri
Yüklə 1,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Misir S əfərov
Az ərbaycan dili məsələləri 143 şifahi və yazılı formada fəaliyyət göstərən ədəbi dil təbii olaraq öz üslubla rını da yaratmışdır. Beləliklə, hər bir funksional üslub t ədricən zənginləşmə və təkmilləşmə yolu keçmiş, get-gedə möhkəmlənmiş, sabitləşmiş və xalq kütl ələrinə xidmət etmişdir. Az ərbaycan dili inkişaf etmiş müasir dillərdən biridir. Bu dilin materialları əsasında funksional üslubların növl ərini müəyyənləşdirməyin mühüm eımi əhəmiyyəti var. Kitabın “Müasir dövrdə funksional üslublar” bölməsi bu mühüm m əsələyə həsr olunmuşdur. Professor A.Qur- banov burada Az ərbaycan ədəbi dili funksional üslub- larının aşağıdakı növlərindən söhbət açır: ədəbi danışıq üslubu, b ədii üslub, elmi üslub, rəsmi üslub, publisistik üslub v ə epistolyar üslub. Müəllif yuxarıda adı çəkilən hər bir funksional üslubu ayrı-ayrı təhlil edir, onların üslubi göst əriciləri, istifadə dairəsi, janrları mikroüslubları, dil əlamətləri, bir sıra vasitələrdən istifadə olunması və s. konkret nümun ələr və bədii materiallar əsasında şərh olunur. Başqa dilçi alimlərin fikrinə toxunan müəllif funksional üslublar haqqında özünün elmi fikrini söylə- yir v ə əsaslandırır. Fəslin sonunda müəllif doğru olaraq bu n əticəyə gəlir ki, “bu və ya başqa bir üslubun yaranma tarixi mü əyyən zamanla - əsrlə bağlıdırsa, onun formalaş- ması və inkişafı xalqın əsrlər boyu əldə etdiyi nailiy- y ətlərin nəticəsidir” (səh.40). “Dil v ə üslub” əsərində elmi yeniliyi, orijinallığı ilə seçil ən məsələlərdən biri də funksional üslubların əlaqə və münasib ətinin müəyyənləşdirilməsidir. Kitabın “funksio- nal üslubların əlaqə və münasibəti” bölməsi funksional üslubların sərhəddinin müəyyənləşdirilməsi, onların əlaqə v ə münasibətlərinin aydınlaşdırılmasına həsr olunmuşdur. Burada mü əllif üslubi sərhəd, üslubi əlaqə və üslubi Misir S əfərov 144 münasib ət anlayışlarının izahını vermiş, onların üslub n əzəriyyəsində ən mürəkkəb məsələlər olduğunu göstər- mişdir. Müəllif məşhur üslub tədqiqatçılarının belə bir fikrini t əqdir edir ki, ədəbi dillərin funksional üslubları arasında birdəfəlik sərhəd müəyyən etmək çox çətindir. Çünki üslubların sərhədi çox dəyişkəndir. Buna görə də ədəbi dillərdə üslublararası sərhəd şərti xarakter daşıyır. Üslubi əlaqədən danışan müəllif qeyd edir ki, dili t əşkil edən bütün problem və hadisələr bir-biri ilə bağlı olduğu üçün ədəbi dilin üslubları da bir-biri ilə müxtəlif d ərəcədə yaxındır. Bu yaxınlıq isə hər növ üslubi əlaqənin əsasını təşkil edir. Professor A.Qurbanovun qeyd etdiyi kimi “üslubi münasib ətlər, yaxınlıq və əlaqələr əsasında ədəbi dilin üslubları ümumi üslubi rəngarənglikdə cəmləşir, bütöv üslublar sistemi əmələ gəlir (səh.41). Ayrı-ayrı dillərin funksional üslublarının öyrənilmə- sinin h əm nəzəri, həm də praktik əhəmiyyəti vardır. Çünki üslubların təhlili aid olduğu dilin mədəni məsələlərinin aydınlaşdırılması, dilin funksional inkişafının araşdırılması dem əkdir. Ona görə də funksional üslubların öyrənilməsi yolla rının düzgün müəyyənləşdirilməsinin mühüm elmi əhəmiyyəti var. Bu baxımdan kitabın “funksional üslub- ların öyrənilməsi yolları” fəsli yeniliyi ilə xüsusi maraq doğurur. Burada müəllif iki mühüm məsələnin üzərində dayanır. Bunlardan biri dil hadisələrinin axtarılmasında və öyr ənilməsində üslubi mənbənin müəyyənləşdirilməsi, dig əri isə üslubi tədqiqatın prinsipləridir. Professor A.Qurbanov üslubi m ənbə kimi yazılı abidələrin, bədii və dini ədəbiyyatın, rəsmi sənədlərin və s. xüsusi əhəmiyyəti olduğunu qeyd edir. Az ərbaycan dili məsələləri 145 Üslubi t ədqiqatın prinsipləri çoxdur. Burada müəl- lifin vacib hesab etdiyi iki prinsip – milli bünövr əyə əsaslanmaq və xronoloji-tarixilik prinsipi geniş təhlil olunur. T ədqiqatçı düzgün olaraq bu nəticəyə gəlir ki, dilin üslublar sistemi üz ərində, tədqiqat sistemi üzərində t ədqiqat aparılarkən onun milli əlamətləri, xüsusiyyətləri n əzərə alınmalıdır. Professor A.Qurbanov ədəbi dillərin funksional üslublarının öyrənilməsində xronoloji-tarixilik prinsipin- d ən danışarkən yazıyaqədərki dövrün üslublarının tədqiqi, yazılı ədəbi dillə əlaqədar təşəkkül tapmış üslubların öyr ənilməsi, ayrılıqda bir üslubun tarixi və əsrlər üzrə üslubların öyrənilməsi məsələlərini ön plana çəkir. Bu bölgül ərin hər biri haqqında ayrıca danışmaq olar. Biz bu bölgül ərdən biri - əsrlər üzrə funksional üslubların öyrənil- m əsi üzərində dayanacağıq. Çünki funksional üslubların göst ərilən bölgülər üzrə tədqiqi dilçiliyimiz üçün təzədir v ə problemin həllinə yeni baxışı müəyyənləşdirir. Müəllif funksional üslubların öyrənilməsinin əsrlər üzrə bölgü- sünü aşağıdakı şəkildə qruplaşdırır: VIII-IX əsrlərdə Azərbaycan ədəbi dilinin finksional üslubları; X-XII əsrlərdə Azərbaycan ədəbi dilinin funk- sional üslubları; XIII-XVIII əsrlərdə Azərbaycan ədəbi dilinin funksional üslubları; XIX əsrdə Azərbaycan ədəbi dilinin funksional üslubları; XX əsrdə Azərbaycan ədəbi dilinin funksional üslubları; a) XX əsrin I yarısında funksional üslublar; b) XX əsrin II yarısında funksional üslublar. Funksional üslubların öyrənilməsinin əsrlər üzrə böl- güsünü ver ən tədqiqatçı bu nəticəyə gəlir ki, “Azərbaycan ədəbi dilinin funksional üslublar sisteminin bu bölgülər üzr ə tədqiqi, təhlili və təsviri dilçilik elmimizin böyük Yüklə 1,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|