Az
ərbaycan dili məsələləri
143
şifahi və yazılı formada fəaliyyət göstərən ədəbi dil təbii
olaraq öz üslubla
rını da yaratmışdır. Beləliklə, hər bir
funksional üslub t
ədricən zənginləşmə və təkmilləşmə
yolu keçmiş, get-gedə möhkəmlənmiş, sabitləşmiş və xalq
kütl
ələrinə xidmət etmişdir.
Az
ərbaycan dili inkişaf etmiş müasir dillərdən biridir.
Bu dilin materialları əsasında funksional üslubların
növl
ərini müəyyənləşdirməyin mühüm eımi əhəmiyyəti
var. Kitabın “Müasir dövrdə funksional üslublar” bölməsi
bu mühüm m
əsələyə həsr olunmuşdur. Professor A.Qur-
banov burada Az
ərbaycan ədəbi dili funksional üslub-
larının aşağıdakı növlərindən söhbət açır: ədəbi danışıq
üslubu, b
ədii üslub, elmi üslub, rəsmi üslub, publisistik
üslub v
ə epistolyar üslub. Müəllif yuxarıda adı çəkilən hər
bir funksional üslubu ayrı-ayrı təhlil edir, onların üslubi
göst
əriciləri, istifadə dairəsi, janrları mikroüslubları, dil
əlamətləri, bir sıra vasitələrdən istifadə olunması və s.
konkret nümun
ələr və bədii materiallar əsasında şərh
olunur. Başqa dilçi alimlərin fikrinə toxunan müəllif
funksional üslublar haqqında özünün elmi fikrini söylə-
yir v
ə əsaslandırır. Fəslin sonunda müəllif doğru olaraq bu
n
əticəyə gəlir ki, “bu və ya başqa bir üslubun yaranma
tarixi mü
əyyən zamanla - əsrlə bağlıdırsa, onun formalaş-
ması və inkişafı xalqın əsrlər boyu əldə etdiyi nailiy-
y
ətlərin nəticəsidir” (səh.40).
“Dil v
ə üslub” əsərində elmi yeniliyi, orijinallığı ilə
seçil
ən məsələlərdən biri də funksional üslubların əlaqə və
münasib
ətinin müəyyənləşdirilməsidir. Kitabın “funksio-
nal üslubların əlaqə və münasibəti” bölməsi funksional
üslubların sərhəddinin müəyyənləşdirilməsi, onların əlaqə
v
ə münasibətlərinin aydınlaşdırılmasına həsr olunmuşdur.
Burada mü
əllif üslubi sərhəd, üslubi əlaqə və üslubi
Misir S
əfərov
144
münasib
ət anlayışlarının izahını vermiş, onların üslub
n
əzəriyyəsində ən mürəkkəb məsələlər olduğunu göstər-
mişdir. Müəllif məşhur üslub tədqiqatçılarının belə bir
fikrini t
əqdir edir ki, ədəbi dillərin funksional üslubları
arasında birdəfəlik sərhəd müəyyən etmək çox çətindir.
Çünki üslubların sərhədi çox dəyişkəndir. Buna görə də
ədəbi dillərdə üslublararası sərhəd şərti xarakter daşıyır.
Üslubi
əlaqədən danışan müəllif qeyd edir ki, dili
t
əşkil edən bütün problem və hadisələr bir-biri ilə bağlı
olduğu üçün ədəbi dilin üslubları da bir-biri ilə müxtəlif
d
ərəcədə yaxındır. Bu yaxınlıq isə hər növ üslubi əlaqənin
əsasını təşkil edir.
Professor A.Qurbanovun qeyd etdiyi kimi “üslubi
münasib
ətlər, yaxınlıq və əlaqələr əsasında ədəbi dilin
üslubları ümumi üslubi rəngarənglikdə cəmləşir, bütöv
üslublar sistemi
əmələ gəlir (səh.41).
Ayrı-ayrı dillərin funksional üslublarının öyrənilmə-
sinin h
əm nəzəri, həm də praktik əhəmiyyəti vardır. Çünki
üslubların təhlili aid olduğu dilin mədəni məsələlərinin
aydınlaşdırılması, dilin funksional inkişafının araşdırılması
dem
əkdir. Ona görə də funksional üslubların öyrənilməsi
yolla
rının düzgün müəyyənləşdirilməsinin mühüm elmi
əhəmiyyəti var. Bu baxımdan kitabın “funksional üslub-
ların öyrənilməsi yolları” fəsli yeniliyi ilə xüsusi maraq
doğurur. Burada müəllif iki mühüm məsələnin üzərində
dayanır. Bunlardan biri dil hadisələrinin axtarılmasında və
öyr
ənilməsində üslubi mənbənin müəyyənləşdirilməsi,
dig
əri isə üslubi tədqiqatın prinsipləridir. Professor
A.Qurbanov üslubi m
ənbə kimi yazılı abidələrin, bədii və
dini
ədəbiyyatın, rəsmi sənədlərin və s. xüsusi əhəmiyyəti
olduğunu qeyd edir.
Az
ərbaycan dili məsələləri
145
Üslubi t
ədqiqatın prinsipləri çoxdur. Burada müəl-
lifin vacib hesab etdiyi iki prinsip – milli bünövr
əyə
əsaslanmaq və xronoloji-tarixilik prinsipi geniş təhlil
olunur. T
ədqiqatçı düzgün olaraq bu nəticəyə gəlir ki, dilin
üslublar sistemi üz
ərində, tədqiqat sistemi üzərində
t
ədqiqat aparılarkən onun milli əlamətləri, xüsusiyyətləri
n
əzərə alınmalıdır.
Professor A.Qurbanov
ədəbi dillərin funksional
üslublarının öyrənilməsində xronoloji-tarixilik prinsipin-
d
ən danışarkən yazıyaqədərki dövrün üslublarının tədqiqi,
yazılı ədəbi dillə əlaqədar təşəkkül tapmış üslubların
öyr
ənilməsi, ayrılıqda bir üslubun tarixi və əsrlər üzrə
üslubların öyrənilməsi məsələlərini ön plana çəkir. Bu
bölgül
ərin hər biri haqqında ayrıca danışmaq olar. Biz bu
bölgül
ərdən biri - əsrlər üzrə funksional üslubların öyrənil-
m
əsi üzərində dayanacağıq. Çünki funksional üslubların
göst
ərilən bölgülər üzrə tədqiqi dilçiliyimiz üçün təzədir
v
ə problemin həllinə yeni baxışı müəyyənləşdirir. Müəllif
funksional üslubların öyrənilməsinin əsrlər üzrə bölgü-
sünü aşağıdakı şəkildə qruplaşdırır:
VIII-IX
əsrlərdə Azərbaycan ədəbi dilinin finksional
üslubları; X-XII əsrlərdə Azərbaycan ədəbi dilinin funk-
sional üslubları; XIII-XVIII əsrlərdə Azərbaycan ədəbi
dilinin funksional üslubları; XIX əsrdə Azərbaycan ədəbi
dilinin funksional üslubları; XX əsrdə Azərbaycan ədəbi
dilinin
funksional üslubları; a) XX əsrin I yarısında
funksional üslublar; b) XX
əsrin II yarısında funksional
üslublar.
Funksional üslubların öyrənilməsinin əsrlər üzrə böl-
güsünü ver
ən tədqiqatçı bu nəticəyə gəlir ki, “Azərbaycan
ədəbi dilinin funksional üslublar sisteminin bu bölgülər
üzr
ə tədqiqi, təhlili və təsviri dilçilik elmimizin böyük
Dostları ilə paylaş: |