Misir S
əfərov
136
ul) onun birinci cildinin (elmi redaktoru, filologiya elm-
l
əri doktoru, prof. Ə.C.Şükürovdur) nəfis şəkildə çapını
başa çatdırmışdır.
A.Qurbanovun uzunillik
əməyinin məhsulu olan bu
d
ərslik özünü elmi səviyyəsinə, orada proqram tələ-
b
ələrinə uyğun qoyulan məsələlərin əhatəliliyinə, gətirilən
dil faktlarının zənginliyinə nəzəri səviyyəsinə görə diqqəti
c
əlb edir.
D
ərsliyin birinci cildi “Giriş” və dörd bölmədən
ibar
ətdir. Girişdə linqvistik fənlər sistemində “Ümumi dil-
çilik” kursunun yeri aydınlaşdırılır, fənnin konkret vəzifə-
l
ərindən, quruluş və həcmindən bəhs olunur.
D
ərslikdə diqqəti cəlb edən məsələlərdən biri ümu-mi
dilçilik f
ənninin hansı problemləri əhatə etməsi və seçilib
öyr
ədilməsinin müəyyənləşdirilməsi məsələsidir. Buna
gör
ə də müəllif əsərdə əvvəlcə dilçiliyin ümumi prob-
leml
ərindən, dilin xüsusiyyətlərindən, dillə əlaqədar
problem m
əsələlərin nəzəri əsaslarından və daha sonra
dilçiliyin metodlarından bəhs edir.
“Dilçiliyin ümumi probleml
əri” adlanan birinci
bölm
ədə müəllif dilçilik elmi və onun obyekti, dilçiliyin
mövzusu v
ə nəzəri əsasları, dilçiliyin elmi və əməli
əhəmiyyətindən geniş söhbət açır. O, dilçilik elminin
yaranması və inkişafı tarixindən bəhs edərkən fikirlərini
elmi faktlar
əsasında aydınlaşdırır və haqlı olaraq bu
n
əticəyə gəlir ki, dilçiliyin yaranması və inkişafını ancaq
bir xalqın və ya bir neçə millətin adı ilə bağlamaq doğru
olmaz. Bu, y
əni dilçilik elmi dünyanın müxtəlif qitələ-
rind
ə yaşayıb-yaradan onlarca qədim və müasir xalqların
zehni
əməyinin məhsuludur. Bu bölmədə həm də dilçilik
m
əktəbləri və onların yaradıcıları, dilçilik cərəyanları,
Az
ərbaycan dili məsələləri
137
sovet dilçiliyinin yaranması və inkişafı, dilçiliyin mövqeyi
v
ə onun başqa elmlər sistemində yeri, dilçiliyin sahələri və
şöbələri və s. haqqında da geniş məlumat verilmişdir.
Dilin ictimai mahiyy
əti məsələsi dilçilik elminin
müasir inkişaf mərhələsində də əsas problemlərdəndir.
Dig
ər tərəfdən, dilin mənşəyi, işarəviliyi, sistemi, inkişafı
kimi m
əsələlərin də araşdırılıb təhlil edilməsi mühüm elmi
əhəmiyyətə malikdir. “Dil və onun xüsusiyyətləri” adlanan
ikinci bölm
ədə bu məsələlər özünün geniş izahını tap-
mışdır.
D
ərsliyin “Dillər və onların təsnifi” adlanan üçüncü
bölm
əsində dünyada mövcud olan dillərdən və onların
t
əsnifindən, “Yazı nəzəriyyəsi məsələləri” adlanan dör-
düncü bölm
ədə isə yazının yaranması tarixindən, yazının
tipl
ərindən, əlifba problemindən və stenoqrafik yazı və s.
geniş bəhs olunur.
Əsərin sonunda müəllifin əsaslandığı zəngin ədəbiy-
yat siyahısı verilmişdir ki, bu, heç şübhəsiz, tədqiqatçılar
üçün d
ə çox faydalıdır.
Ümumilikd
ə demək olar ki, çox sadə dildə yazılmış
bu kitabdan filoloq t
ələbələr, müəllimlər, aspirantlar,
dissersantlar, elmi işçilər, eləcə də dilçiliklə maraqlanan
geniş oxucu kütləsi faydalana bilirlər.
1989
Misir S
əfərov
138
DİL VƏ ÜSLUB
Müasir dünya dilçiliyind
ə dil və üslub problemi ən
geniş tədqiqat obyektlərindən biridir. Təsadüfi deyil ki,
son ill
ərdə problemin araşdırılması, dilin estetik imkan-
larının öyrənilib üzə çıxarılması istiqamətində xeyli elmi-
t
ədqiqat işləri aparılmış, bir sıra diqqətəlayiq mono-
qrafiya v
ə dərsliklər meydana gəlmişdir. Həmin əsər-
l
ərdə dil və üslub probleminin həllinə ayrı-ayrı mövqe-
l
ərdən yanaşılmış, fikir uyğunluğu ilə yanaşı, fikir
ayrılığı da özünü göstərmişdir. Ona görə də dil və üsluba
dair bir sıra məsələlər hələ mübahisəli şəkildə qalmaq-
dadır.
Dünya dilçiliyind
ə özünəməxsus yeri olan Azər-
baycan dilçiliyind
ə də dil və üslub məsələlərinə həsr
olunmuş qiymətli tədqiqatlar aparılmış və bu proses indi
d
ə davam etdirilir. Aparılan tədqiqat işlərinin nəticəsi
kimi çap olunmuş əsərlər, dərslik və dərs vəsaitləri
problemin h
əlli istiqamətində mühüm elmi nailiyyət kimi
qiym
ətləndirilməlidir. Azərbaycan Respublikası EA-nın
müxbir üzvü, profes
sor Afat Qurbanovun bu yaxınlarda
çap etdirdiyi “Dil v
ə üslub” adlı əsəri aparılan səmərəli
axtarışların məntiqi nəticəsi kimi maraq doğurur. Kitabın
redaktorları professor Ə.Cavadov və dosent R.Həsə-
novdur.
Az
ərbaycan dili məsələləri
139
Əsərin birinci bölməsi “Dil-üslub və üslubiyyat”
adlanır. Burada müəllif dil və üslubun müasir dünya dilçi-
liyind
ə ən zəruri problemlərdən biri olduğundan, elm
al
əmində bu problemin qoyuluşunun uzun və maraqlı
tarixind
ən, problemin həllindən bəzi fərqli fikirlərin mey-
dana çıxmasından, üslubi anlayışının çoxmənalılığından
söhb
ət açır. Professor A.Qurbanov üslubiyyat nəzəriy-
y
əsində bir sıra problemlərin öz elmi həllini tapmasını
göst
ərir, lakin bəzi dolaşıqlığa yol verildiyini də təsdiq
edir. Termin qeyri-d
əqiqliyi bu dolaşıqlıqda daha çox
diqq
əti cəlb edir. Belə ki, “Ədəbi dilin funksional üslubu
anlayışını ifadə etmək üçün “üslub” termini ilə yanaşı
h
əmin mənada “dil” və “nitq” terminləri də işlədilmişdir.
M
əsələn, “Bədii dil”, “bədii nitq” (“bədii üslub”, “elmi
dil”, “elmi nitq”), “elmi üslub”. Bunlardan “b
ədii üslub”
v
ə “elmi üslub” terminləri mənanın dəqiq ifadəçisi olduğu
üçün daha düzgündür. Elmi
ədəbiyyatda hökm sürən bu
cür termin qeyri-d
əqiqliyinə son qoyulması müasir
üslubiyyatın əsas vəzifələrindəndir” (səh.8).
Üslubiyyat probleml
əri müasir dilçilikdə öz elmi
h
əllini hələ tam tapa bilməmişdir. Doğrudur, bu sahədə
yeni-yeni konsepsiyalar ir
əli sürülmüşdür. Lakin prob-
lemin h
əlli üçün əsaslı işlərin aparılmasına böyük ehtiyac
duyulur. Əsərin “Müasir dilçilikdə üslubiyyat problem-
l
əri” adlı bölməsi məhz bu məsələyə həsr edilmişdir.
Burada problemin h
əlli üçün üç istiqamət müəyyənləş-
dirilir. A.Qurbanov üslubiyyatın başlıca anlayış və
kateqoriyalarına doğru olaraq üslubi vasitə, üslubi hadisə,
üslubi v
əzifə, üslubi kolorit, üslubi norma, üslubi variant,
üslubi neytrallıq, üslubi çalarlıq, üslubi rəngarənglik,
üslubi s
əciyyə, üslubi üsul, üslubi təhlil, ümumi üslub,
xüsusi üslub, mikroüslub, makroüslub v
ə s. kimi anlayış
Dostları ilə paylaş: |