MiSİr səFƏrov azərbaycan diLİ
Az ərbaycan dili məsələləri
Yüklə 1,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Misir S əfərov
Az ərbaycan dili məsələləri 129 Sovet dövrü Az ərbaycan ədəbi dilinin lüğət tərkibinin inkişafının ikinci mərhələsi də (1940-1980-ci illər) kitab- da geniş işıqlandırılmışdır. Müəllifin göstərdiyi kimi, 1940-1980-ci ill ər Azərbaycan ədəbi dilinin çiçəklənməsi dövrüdür. Bu dövrd ə dilimizin lüğət tərkibinin zənginləş- m əsində daha real imkanlar yaranır, dildaxili qanuna- uyğunluqlarının çəkisi artır. Verilən materiallardan da bir daha aydın olur ki, ədəbi dilin terminoloji potensialının rus dili alınmaları hesabına zənginləşməsi üstünlük təşkil edir, lakin ümumxalq malı ola bilməyən bir sıra rus sözl ərinin potensialı azalır, daha məqbul və ümumişlək ərəb-fars mənşəli sözlər yenidən ədəbi dilə qayıdır. Mü əllifin fikrincə, cəmiyyət həyatında baş verən bir çox ictimai-siyasi hadis ələrlə, elmi-texniki tərəqqi və t əsərrüfat-mədəni inkişafla əlaqədar bu mərhələnin ayrı- ayrı dövrlərində ədəbi dilin inkişafında spesifik cəhətlər müşahidə olunur. Başqa sözlə desək, 1940-45-ci illərdə dil ə çoxlu hərbi istilahlar gətirilirsə, 1945-55-ci illərdə kosmik f əzanın tədqiqi, 1960-cı illərdən sonra isə elmi- texniki t ərəqqinin coşğun inkişafı ilə bağlı yeni sözlər yaranır. Kitabda xüsusi maraq doğuran bölmələrdən biri neologizml ərə həsr olunan səhifələrdir. Ümumiyyətlə, dilçilik ədəbiyyatında müxtəlif baxımdan şərh olunan neologizml ər dilin inkişafında xüsusi mərhələ təşkil etsə d ə, onun sonrakı taleyi, dildə davamlılığı bərabər şəkildə getmir. Bunu n əzərə alan müəllif kitabda neologizm anlayışı, ümumdil və fərdi neologizmlərin əsas xüsusiy- y ətləri haqqında yığcam nəzəri məlumat verdikdən sonra Az ərbaycan dilində yaranan ümumdil neologizmlərin dörd əsas növü üzərində dayanmışdır. Misir S əfərov 130 Əminik ki, bu dərs vəsaiti Azərbaycan dili tarixinin t ədrisinə lazımi kömək göstərəcək, tələbələrin, müəllim- l ərin və oxucuların Azərbaycan ədəbi dili haqqında aldığı m əlumatı daha da zənginləşdirəcəkdir. 1987 Az ərbaycan dili məsələləri 131 QİYMƏTLİ TƏDQİQAT ƏSƏRİ Ümumi dilçilik v ə Azərbaycan dilçiliyinin müxtəlif probleml ərinə həsr edilmiş bir sıra elmi-tədqiqat əsər- l ərinin və dərsliklərin müəllifi kimi tanınan, Azərbaycan SSR EA- nın müxbir üzvü, filologiya elmləri doktoru, professor Afat Qurbanovun yenic ə çapdan çıxmış “Poetik onomastika” (elmi redaktoru filologiya elml əri doktoru Ə.M.Cavadov) adlı kitabı müəllifin bu sahədə apardığı uğurlu tədqiqatların davamı kimi maraq doğurur. Professor A.Qurbanov öz t ədqiqatlarını, əsasən, dil- çiliyimizin az öyr ənilmiş sahələrinə həsr edən alimlə- rimizd əndir. Son dövrlərdə onomastik leksikanın tədqi- qin ə, öyrənilməsinə marağın güclənməsini nəzərə alan və 60- cı illərdən onomastik vahidlərlə maraqlanan, axtarışlar aparan, toponimikaya dair mühazir ələr oxuyan, bu fənnin proqramını hazırlayan professor A.Qurbanov “Müasir Az ərbaycan ədəbi dili” (1985), “Azərbaycan onomasti- ka sı” (1986), “Azərbaycan onomalogiyası məsələləri” (1986) əsərlərini nəşr etdirmiş və dilçiliyimizin bu sahə- d ə öyrənilməsinə düzgün elmi istiqamət vermişdir. Pro- fessor A.Qurbanov yuxarıda adlarını çəkdiyimiz əsərlə- rind ə, qəzet və jurnal məqalələrində poetik onomastika m əsələlərindən az da olsa danışmışdır. Lakin poetik ono- mastikanın xüsusi elmi-tədqiqat obyekti olduğunu nəzərə alan mü əllif bu sahəyə aid ayrıca tədqiqat işi aparmağı lazım bilmişdir. Professor A.Qurbanovun “Poetik onoma- tika” adlı əsəri məhz belə bir zəruri ehtiyacdan irəli gəl- Misir S əfərov 132 mişdir. Kitabın annotasiyasında oxuyuruq: “Vəsaitdə bədii əsərlərdə və oradakı surətlərə, hadisələrin təsvir olunduğu yerl ərə verilən adlar, onların üslubi xüsusiyyətləri, əsərin ideya-b ədii təsir qüvvəsinin artmasında onomastik vahid- l ərin rolu, bədii ədəbiyyatda xüsusi adların komik təbiəti, etnik adlar, onomastik vahidl ərin obrazlılığı bədii əsər- l ərdə xüsusi ad yaradıcılığı, poetik adların qrammatik və semantik xüsusiyy ətləri, yazıçının fərdi onomastikasının t əhlili və s. məsələlər əhatə olunur”. Bu göstərilənlər kitabın Azərbaycan onomastik sistemində özünəməxsus yer tutan, lakin uzun müdd ət tədqiqatdan kənarda qalan bir sah ənin öyrənilməsinə həsr olunduğunu bir daha təsdiq edir. Əsər “Giriş” və üç fəsildən ibarətdir. “Giriş” adlanan birincı hissədə müəllif poetik onomastikanın tədqiqat obyektini, v əzifələrini və bir sıra vacib məsələləri sadə bir dill ə izah edir. Burada həm də poetik onomastik vahidlərin öyr ənilməsinin ədəbi dil tarixi, üslubiyyat, dialektologiya, müasir dil v ə dilçiliyin başqa sahələri üçün maraqlı faktlar ver ə biləcəyi göstərilir, şifahi xalq ədəbiyyatında işlənən onomastik vahidl ərlə yazılı ədəbiyyatda işlənən onomastik vahidl ərin leksik-semantik və üslubi cəhətdən bir-birindən f ərqləndiyi nümunələr əsasında izah edilir. “Onomastik vahidl ərin üslubi imkanlar” adlanan birinci fəsildə müəllif haqlı olaraq göstərir ki, xüsusi adların – onomastik vahid- l ərin təhlili zamanı onların (xüsusi adların) emosionallıq, b ədiilik, ifadəçilik və s. xüsusiyyətlərinə nəzər salmaq Az ərbaycan ədəbi dili tarixinin az tədqiq olunmuş sahə- l ərinin öyrənilməsində mühüm rolu ola bilər. Professor A.Qurbanov şifahi xalq ədəbiyyatında işlənən onomastik vahidləri tədqiq edərkən düzgün olaraq Yüklə 1,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|