Az
ərbaycan dili məsələləri
121
mü
əlliflər p, m, d, s səslərinin şəkilçi olmadığını gstərirlər.
Bel
ə olan halda p, m, r, s səsləri morfoloji yox, fonetik
vasit
ə rolunu oynayır.
2)
Adı çəkilən əsərlərdə qeyd olunduğu kimi, sifətin
çoxaltma d
ərəcəsini düzəltmək üçün sifətin ilk iki səsi
üz
ərinə p, m, r, s səslərindən biri artırılır və sifət olduğu
kimi
əlavə edilir. Bu zaman isə əvvəlki hissəciklə -
ayrılıqda işlənə bilməyən sözlə sifət birləşir (qap-qara-
qapqara, yam-
yaşıl-yamyaşıl və s.) və bir söz əmələ gətirir.
Dem
əli, sifətin çoxaltma dərəcəsinin bu növü səs ilə (p, m,
r, s) söz v
ə onun hissəciyinin birləşməsi nəticəsində
yaranır. Ona görə də bizə elə gəlir ki, bunu (p, m, r, s)
s
əslərinin iştirakı ilə düzələn çoxaltma dərəcəsini fonetik-
sintaktik üsul adlandırmaq daha düzgündür.
1991
Misir S
əfərov
122
AZƏRBAYCAN ONOMASTİKA
MƏKTƏBİNİN BANİSİ
Az
ərbaycan dilçiliyində uzun müddət tədqiqatdan
k
ənarda qalmış onomastik leksikanın öyrənilməsinə,
t
əxminən 60-cı illərdən başlanılsa da, burada sistemsizlik,
natamamlıq özünü göstərirdi. Sonralar bu istiqamətdə
t
ədqiqatlar genişlənmiş, xüsusən görkəmli alim Afat
Qurbanovun elmi araşdırmaları əsasında xeyli zənginləş-
dirilmişdir. Onun 1956-cı ildə Tbilisi şəhərində institut-
lararası elmi konfransda “Azərbaycan şəxs adları və
onların xüsusiyyətləri” adlı məruzə ilə başlanan elmi-
t
ədqiqat işi Azərbaycan dilçiliyində və ümumiyyətlə,
türkoloji dilçilikd
ə ilk dəfə olaraq xüsusi adların hərtərəfli
linqvistik t
ədqiqinə həsr olunmuş “Azərbaycan dilinin
onomalogiyası” adlı fundamental monoqrafiyanın nəşri ilə
n
əticələnmişdir. Alim bu əsəri ilə mərhum M.Şirəliyevin
yazdığı kimi “Azərbaycan onomastika məktəbinin əsasını
qoymuşdur”. Bu baxımdan “Müasir Azərbaycan ədəbi
dili” (1985), “Az
ərbaycan onomalogiyası” (1986), “Azər-
baycan onomastikası” (1986), “Azərbaycan onomlogiyası
m
əsələləri” (1986), “Poetik onomastika” (1988) və s.
əsərləri dilimizin bu sahəsinin öyrənilməsinə düzgün elmi
istiqam
ət vermiş, Azərbaycan onomalogiyasının müstəqil
bir şöbə kimi formalaşmasının əsasını qoymuşdur. Lakin
Az
ərbaycan onomastikasının zənginliyi, onun dilçiliklə sıx
bağlı olması, onomastik leksikanın öyrənilməsindəki
sistemsizlik, bu elm sah
əsinin bütün problemlərini özündə
Az
ərbaycan dili məsələləri
123
əks etdirən mükəmməl və əhatəli tədqiqat əsərinin
yaranması tələbini irəli sürürdü. Prof. A.Qurbanovun
“Az
ərbaycan dilinin onomalogiyası” adlı əsəri məhz belə
bir t
ələbdən irəli gələrək yazılmışdır. Dərslik kimi ali
m
əktəblərdə istifadə olunan bu kitabda Azərbaycan
dilçiliyind
ə ilk dəfə olaraq onomastika problemləri elmi-
n
əzəri aspektdə şərh edilir. Əsərdə Azərbaycan onomas-
tikasının öyrənilməsi tarix, onomastik vahidlərin təsnifi,
antroponim, toponim, etnonim, hidronim, zoonim,
kosmonim v
ə ktematonimlərin spesifik xüsusiyyətləri
xarakterik dil faktları əsasında araşdırılır, onomastik
leksikanını tədqiqi ilə bağlı bir sıra vacib məsələlər elmi
d
əlillərlə oxucuya çatdırılır.
Əsər giriş, on altı fəsil, onomalogiyaya aid terminlər
v
ə biblioqrafiya bölmələrindən ibarətdir. Kitabın birinci
hiss
əsi “Onomalogiyanın ümumi-nəzəri məsələləri” adla-
nır. Burada onomastika və onomalogiya anlayışları, ono-
malogiyanın nəzəri əsasları, növləri, başqa elmlərlə əlaqəsi
onomastik m
ənbə və onomastik materialın toplanması,
onomastik t
ədqiqatın xarakteri və metodları və s. prob-
leml
ər inandırıcı faktlar əsasında elmi dillə şərh olunur.
“Az
ərbaycan onomalogiyası və məsələləri” adlanan
ikinci hiss
ə onomastikanın azərbaycanşünaslıqda öyrənil-
m
əsi problemlərinin tədqiqinə həsr olunmuşdur. .
Prof.A.Qurbanov onomastik az
ərbaycanşünaslıqda
öyr
ənilməsi məsələsini geniş və hərtərəfli şərh etmişdir
Mü
əllif göstərir ki, Azərbaycan onomastikası linqvistik
t
ədqiqata son illərdə cəlb edilmişdir. Bu tədqiqat zamanı
is
ə bəzi alimlər yanlış olaraq onomastikanı dilçiliyin
t
ədqiqat obyektindən ayırmağa çalışmışlar. Professor
A.Qurbanov haqlı olaraq buna etiraz edir və bu nəticəyə
g
əlir ki, “onomastikanın (onomalogiyanın) mövzusu
Misir S
əfərov
124
dilçiliyin ümumi obyektind
ən təcrid olunmayan, bilavasitə
onunla möhk
əm bağlı olan məsələlər və hadisələrdir”.
Az
ərbaycan dilçiliyində ilk dəfə olaraq bu əsərdə
onomalogiyaya dair terminl
ər lüğəti verilmişdir. Bu lüğət
Az
ərbaycan onomastik vahidlərinin düzgün deyilişi, yazı-
lışı və mənimsənilməsi üçün mühüm elmi əhəmiyyətə
malik olmaqla b
ərabər, gələcəkdə Azərbaycan onomas-
tikasının ayrı-ayrı sahələrinə aid tərtib ediləcək lüğətlər
üçün istiqam
ətverici mahiyyət daşıyır.
Əsərdəki “Müasir Azərbaycan ədəbi dili onomastik
leksikasının tərkibi”, Azərbaycan dili onomastik vahid-
l
ərinin təsnifi”, “Azərbaycan antroponimləri”, “Azərbay-
can etnoniml
əri” “Azərbaycan toponimləri”, “Azərbaycan
hidroniml
əri” və s. fəsilləri də çox maraqlıdır. Klassik və
müasir
ədəbiyyatdan, eləcə də xalq yaradıcılığından veril-
miş nümunələr əsərin bədii məziyyətini artırır. Yüksək
elmi s
əviyyədə və səlis dildə yazılan bu kitab onomastika
probleml
ərinə həsr edilmiş, onun əsaslarını təşkil edən ilk
fundamental
əsərdir.
A.Qurbanov Az
ərbaycan onomalogiyasının təd-
qiqin
ə dair dərslik, dərs vəsaitləri nəşr etdirməklə yanaşı,
ilk d
əfə olaraq pedaqoji institutlar üçün “Azərbaycan dili-
nin onomalogiyası” və “Azərbaycan toponimikası” pro-
qramlarını hazırlamış, “Onomalogiyaya dair elmi-meto-
dik göst
ərişlər”, “Azərbaycan dili onomastik leksikasının
toplanmasına dair proqram”, “Onomastik çalışmalar” və s.
elmi-metodiki proqram v
ə göstərişləri də tərtib etmişdir.
A.Qurbanovun
banisi olduğu onomastika məktə-binin
böyük perspektivl
əri vardır. Alimin rəhbərliyi ilə 1986-cı
ild
ə Azərbaycan dilçiliyi kafedrası nəzdində Onomastik
Dostları ilə paylaş: |