MiSİr səFƏrov azərbaycan diLİ
Yüklə 1,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Misir S əfərov
Misir S əfərov 136 ul) onun birinci cildinin (elmi redaktoru, filologiya elm- l əri doktoru, prof. Ə.C.Şükürovdur) nəfis şəkildə çapını başa çatdırmışdır. A.Qurbanovun uzunillik əməyinin məhsulu olan bu d ərslik özünü elmi səviyyəsinə, orada proqram tələ- b ələrinə uyğun qoyulan məsələlərin əhatəliliyinə, gətirilən dil faktlarının zənginliyinə nəzəri səviyyəsinə görə diqqəti c əlb edir. D ərsliyin birinci cildi “Giriş” və dörd bölmədən ibar ətdir. Girişdə linqvistik fənlər sistemində “Ümumi dil- çilik” kursunun yeri aydınlaşdırılır, fənnin konkret vəzifə- l ərindən, quruluş və həcmindən bəhs olunur. D ərslikdə diqqəti cəlb edən məsələlərdən biri ümu-mi dilçilik f ənninin hansı problemləri əhatə etməsi və seçilib öyr ədilməsinin müəyyənləşdirilməsi məsələsidir. Buna gör ə də müəllif əsərdə əvvəlcə dilçiliyin ümumi prob- leml ərindən, dilin xüsusiyyətlərindən, dillə əlaqədar problem m əsələlərin nəzəri əsaslarından və daha sonra dilçiliyin metodlarından bəhs edir. “Dilçiliyin ümumi probleml əri” adlanan birinci bölm ədə müəllif dilçilik elmi və onun obyekti, dilçiliyin mövzusu v ə nəzəri əsasları, dilçiliyin elmi və əməli əhəmiyyətindən geniş söhbət açır. O, dilçilik elminin yaranması və inkişafı tarixindən bəhs edərkən fikirlərini elmi faktlar əsasında aydınlaşdırır və haqlı olaraq bu n əticəyə gəlir ki, dilçiliyin yaranması və inkişafını ancaq bir xalqın və ya bir neçə millətin adı ilə bağlamaq doğru olmaz. Bu, y əni dilçilik elmi dünyanın müxtəlif qitələ- rind ə yaşayıb-yaradan onlarca qədim və müasir xalqların zehni əməyinin məhsuludur. Bu bölmədə həm də dilçilik m əktəbləri və onların yaradıcıları, dilçilik cərəyanları, Az ərbaycan dili məsələləri 137 sovet dilçiliyinin yaranması və inkişafı, dilçiliyin mövqeyi v ə onun başqa elmlər sistemində yeri, dilçiliyin sahələri və şöbələri və s. haqqında da geniş məlumat verilmişdir. Dilin ictimai mahiyy əti məsələsi dilçilik elminin müasir inkişaf mərhələsində də əsas problemlərdəndir. Dig ər tərəfdən, dilin mənşəyi, işarəviliyi, sistemi, inkişafı kimi m əsələlərin də araşdırılıb təhlil edilməsi mühüm elmi əhəmiyyətə malikdir. “Dil və onun xüsusiyyətləri” adlanan ikinci bölm ədə bu məsələlər özünün geniş izahını tap- mışdır. D ərsliyin “Dillər və onların təsnifi” adlanan üçüncü bölm əsində dünyada mövcud olan dillərdən və onların t əsnifindən, “Yazı nəzəriyyəsi məsələləri” adlanan dör- düncü bölm ədə isə yazının yaranması tarixindən, yazının tipl ərindən, əlifba problemindən və stenoqrafik yazı və s. geniş bəhs olunur. Əsərin sonunda müəllifin əsaslandığı zəngin ədəbiy- yat siyahısı verilmişdir ki, bu, heç şübhəsiz, tədqiqatçılar üçün d ə çox faydalıdır. Ümumilikd ə demək olar ki, çox sadə dildə yazılmış bu kitabdan filoloq t ələbələr, müəllimlər, aspirantlar, dissersantlar, elmi işçilər, eləcə də dilçiliklə maraqlanan geniş oxucu kütləsi faydalana bilirlər. 1989 Misir S əfərov 138 DİL VƏ ÜSLUB Müasir dünya dilçiliyind ə dil və üslub problemi ən geniş tədqiqat obyektlərindən biridir. Təsadüfi deyil ki, son ill ərdə problemin araşdırılması, dilin estetik imkan- larının öyrənilib üzə çıxarılması istiqamətində xeyli elmi- t ədqiqat işləri aparılmış, bir sıra diqqətəlayiq mono- qrafiya v ə dərsliklər meydana gəlmişdir. Həmin əsər- l ərdə dil və üslub probleminin həllinə ayrı-ayrı mövqe- l ərdən yanaşılmış, fikir uyğunluğu ilə yanaşı, fikir ayrılığı da özünü göstərmişdir. Ona görə də dil və üsluba dair bir sıra məsələlər hələ mübahisəli şəkildə qalmaq- dadır. Dünya dilçiliyind ə özünəməxsus yeri olan Azər- baycan dilçiliyind ə də dil və üslub məsələlərinə həsr olunmuş qiymətli tədqiqatlar aparılmış və bu proses indi d ə davam etdirilir. Aparılan tədqiqat işlərinin nəticəsi kimi çap olunmuş əsərlər, dərslik və dərs vəsaitləri problemin h əlli istiqamətində mühüm elmi nailiyyət kimi qiym ətləndirilməlidir. Azərbaycan Respublikası EA-nın müxbir üzvü, profes sor Afat Qurbanovun bu yaxınlarda çap etdirdiyi “Dil v ə üslub” adlı əsəri aparılan səmərəli axtarışların məntiqi nəticəsi kimi maraq doğurur. Kitabın redaktorları professor Ə.Cavadov və dosent R.Həsə- novdur. Az ərbaycan dili məsələləri 139 Əsərin birinci bölməsi “Dil-üslub və üslubiyyat” adlanır. Burada müəllif dil və üslubun müasir dünya dilçi- liyind ə ən zəruri problemlərdən biri olduğundan, elm al əmində bu problemin qoyuluşunun uzun və maraqlı tarixind ən, problemin həllindən bəzi fərqli fikirlərin mey- dana çıxmasından, üslubi anlayışının çoxmənalılığından söhb ət açır. Professor A.Qurbanov üslubiyyat nəzəriy- y əsində bir sıra problemlərin öz elmi həllini tapmasını göst ərir, lakin bəzi dolaşıqlığa yol verildiyini də təsdiq edir. Termin qeyri-d əqiqliyi bu dolaşıqlıqda daha çox diqq əti cəlb edir. Belə ki, “Ədəbi dilin funksional üslubu anlayışını ifadə etmək üçün “üslub” termini ilə yanaşı h əmin mənada “dil” və “nitq” terminləri də işlədilmişdir. M əsələn, “Bədii dil”, “bədii nitq” (“bədii üslub”, “elmi dil”, “elmi nitq”), “elmi üslub”. Bunlardan “b ədii üslub” v ə “elmi üslub” terminləri mənanın dəqiq ifadəçisi olduğu üçün daha düzgündür. Elmi ədəbiyyatda hökm sürən bu cür termin qeyri-d əqiqliyinə son qoyulması müasir üslubiyyatın əsas vəzifələrindəndir” (səh.8). Üslubiyyat probleml əri müasir dilçilikdə öz elmi h əllini hələ tam tapa bilməmişdir. Doğrudur, bu sahədə yeni-yeni konsepsiyalar ir əli sürülmüşdür. Lakin prob- lemin h əlli üçün əsaslı işlərin aparılmasına böyük ehtiyac duyulur. Əsərin “Müasir dilçilikdə üslubiyyat problem- l əri” adlı bölməsi məhz bu məsələyə həsr edilmişdir. Burada problemin h əlli üçün üç istiqamət müəyyənləş- dirilir. A.Qurbanov üslubiyyatın başlıca anlayış və kateqoriyalarına doğru olaraq üslubi vasitə, üslubi hadisə, üslubi v əzifə, üslubi kolorit, üslubi norma, üslubi variant, üslubi neytrallıq, üslubi çalarlıq, üslubi rəngarənglik, üslubi s əciyyə, üslubi üsul, üslubi təhlil, ümumi üslub, xüsusi üslub, mikroüslub, makroüslub v ə s. kimi anlayış Yüklə 1,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|