79
shartnoma summasi birinchi shaxs vafot etganda ikkinchi shaxsga to‗lab beradi.
Ikkinchi o‗lim prinsipi asosida tuzilgan hayot sug‗urta
shartnomasi ikkala shaxs
ham vafon etganda me‘rosxo‗r shaxsga to‗lab beriladi. Birinchi turdagi sug‗urta
mukofoti ikkinchi turdagi sug‗urta mukofotidan sezilarni darajada katta bo‗ladi,
chunki bitta o‗lim kelishi riski ikkita o‗limnikidan ko‗ra baland hisoblanadi.
Sug‗urta predmeti bo‗yicha hayot sug‗urtasi:
-
o‗lim hodisasini sug‗urtalash;
-
qolgan umni sug‗urtalash.
O‗lim hodisasi sug‗urtasi sug‗urtalangan shaxs vafot etganda sug‗urta
summasi to‗lab beriladi. Qolgan umrni sug‗urtalashda esa shartnoma muddati
tugagan vaqtda sug‗urtalangan shaxs hayot bo‗lsa sug‗urta summasi to‗lab beriladi.
Sug‗urta mukofotlarini to‗lash tartibi bo‗yicha:
-
bir martalik to‗lov amalga oshiriladigan sug‗urta shartnomalari;
-
davriy to‗lov amalga oshiradigan sug‗urta shartnomalari. Davriy to‗lov
mukofotlari bir martalik to‗lovdan summasidan farq qiladi.
Sug‗urta qoplamalarining amal qilish davri bo‗yicha:
-
umrbod sug‗urtalash (butun umrga);
-
aniq bir davrdagi hayot sug‗urtasi.
Sug‗urta qoplamasining amal qilish muddati kriteriyasi nafaqat vaqt omilini
balki sug‗urta kompaniyasining o‗ziga olayotgan riskini ham aniqlab beradi. Hayot
sug‗urtasida sug‗urta hodisasining yuzaga kelish ehtimoli
P
sug‗urta
qiluvchi
uchun 1 ga teng.
Ma‘lum bir vaqt uchun sug‗urta hodisasi sodir bo‗lish ehtimoli sug‗urta
predmetiga bog‗liq: qolgan umrni sug‗urta qilish ehtimoli (
P
<1), o‗lim sug‗urtasi
ehtimoli (
P
<1), agar har ikkisi bo‗lsa sug‗urta hodisasi sodir bo‗lish ehtimoli 1 ga
teng. Bunda sug‗urta qiluvchi kompaniya garantiyani qanchalik katta bersa,
sug‗urta hodisasi sodir bo‗lish ehtimoli qanchalik baland bo‗lsa, va sug‗urta
shartnomasi muddati qanchalik qisqa bo‗lsa shuchalik yaxshi bo‗ladi.
Sug‗urta qoplamasi shakli bo‗yicha:
-
qat‘iy belgilangan sug‗urta summasi;
80
-
kamayib boradigan sug‗urta summasi;
-
oshib boradigan sug‗urta summasi;
-
sug‗urta polislarining chakana narxlari indeksining oshishi bilan oshib
boradigan sug‗urta summasi;
-
sug‗urta
kompaniyasi
foydasiga
sherikligi
hisobidan
sug‗urta
summalarining oshib borishi;
-
sug‗urta summasining sug‗urta mukofotlarini to‗gridan to‗g‗ri
maxsus
investitsion fondlarga investitsiya qilish hisobiga oshib borishi.
Aniq belgilangan summada sug‗urta qilish ancha eski va ko‗p tarqalgan
shakl hisoblanadi. Kamayib boradigan sug‗urta summasi shakli kredit olishda
hamkor element hisoblanadi va qachon qarzni qaytarayotganda sug‗urta summasi
foizlar va asosiy qarz hayoti sug‗urta qilingan shaxsning kreditori foydasiga o‗tib
ketadi. Oshib boradigan summa sug‗urta shakli
yaqinda moliya bozorida
raqobatning kuchayib ketishi natijasida sug‗urtachi sug‗urta va moliyaviy
mahsulotlarini birgalikda sotishi bilan paydo bo‗ldi.
Sug‗urta to‗lovlarining ko‗rinishlari bo‗yicha quyidagicha farq qiladi:
-
hayot sug‗urtasining bir martalik sug‗urta to‗lovi;
-
hayot sug‗urtasining annuitet bo‗yicha bo‗yicha sug‗urta to‗lovlari;
-
pensiya to‗lovlari shaklidagi hayot sug‗urtasi.
Sug‗urtaning birinchi ko‗rinishi sug‗urtalovchiga yoki uning merosxoriga
sug‗urta hodisasi yuzaga kelganda yoki shartnoma muddati tugaganda to‗lab
beriladigan aniq bir kapitalni ifodalaydi. Ikkinchi ko‗rinishi bo‗yicha kapital emas,
balki davriy to‗lab boriladigan sug‗urta to‗lovlarini ifodalaydi. Uchinchi ko‗rinish
bo‗yicha to‗lovlar sug‗urtalovchi qachon pensiyaga chiqsa o‗shanda sug‗urta
to‗lovlari pensiya
tariqasida oylik, choraklik yoki yillik qilib to‗lab beriladi.
Shartnoma tuzish usullariga ko‗ra hayot sug‗urtasi ikkiga bo‗linadi:
-
individual;
-
kollektiv.
Birinchi vaziyatda shartnoma jismoniy shaxs bilan tuziladi va uning
predmeti bir yoki ikki kishi bo‗lishi mumkin. Kollektiv shartnomalar yuridik shaxs
81
tomonidan tuziladi va aniq bir shaxslar hayot risklarini sug‗urtalaydi. Juda ko‗p
hollarda kollektiv sug‗urta shartnomalarida nafaqat o‗lim riskini, balki baxtsiz
hodisa, nogironlik va kasallik risklarini ham sug‗urta qilinadi.
Dostları ilə paylaş: