Qubad İbad oğlu (Bayramov) Özəlləşdirmə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
uyğun gələn siyasi məqsədlərin önə çıxması və nəhayət onun müvəffəqiyyətli nəticələrlə xarakterizə olunmasına xeyli dərəcədə mənfi təsir göstərmişdir. Dördüncüsü, Rusiyada çek özəlləşdirilməsinin ilkin mərhələsində iri müəssisələrin səhmlərinin özəlləşdirmə prosesinin subyektləri arasında həddindən çox səpələnməsi müşahidə olunmuş, lakin bu hal Şərqi və Mərkəzi Avropa ölkələri üçün xarakterik olmamışdır. Beşincisi, Şərqi və Mərkəzi Avropa ölkələri ilə müqayisədə Rusiyada həyata keçirilmiş özəlləşdirmə prosesində xarici investorların rolu həm kəmiyyət, həm də keyfiyyət göstəriciləri baxımından aşağı olmuşdur. Altıncısı, Rusiyada, əsasən də 1992-1993-cü illər ərzində mərkəzlə Federasiyanın subyektləri, eləcə də yerli hakimiyyət orqanları arasında həm əmlak, həm də özəlləşdirmədən daxil olan vəsait bölgüsünə görə müşahidə edilən daimi mübarizədən və prosesin gedişində törətdiyi əngəllərdən Şərqi və Mərkəzi Avropa ölkələrində əsər-əlamət belə yox idi. Nəhayət, Rusiyada müəssisələrin özəlləşdirmədən əvvəl sağlamlaşdırılması, sonra restrukturizasiyası, bir sözlə effektivliyə xidmət edən məsələlər arxa plana keçirilmiş, bu baxımdan müəssisələrin hər üçündən ikisi özəlləşdirmədən sonrakı dövrdə acınacaqlı maliyyə vəziyyəti ilə üzləşmişdilər. Eyni zamanda bəzi çek investisiya fondlarının fəaliyyətinin piramida üsulu ilə təşkili və bu prosesin hökumətin nəzarətindən kənarda qalması son nəticədə Rusiya vətəndaşlarının bir hissəsini dövlət əmlakından ona düşən paydan bəhrələnməkdən məhrum etmişdir. Bu problem, Çexiya istisna olmaqla, postso-sialist məkanına daxil olan ölkələrin heç birinin özəlləşdirmə təcrübəsində Rusiyada olduğu səviyyədə müşahidə olunmamışdır. 4.3. Çində və Monqolustanda özəlləşdirmənin nəticələri və onun dərsləri Şərqi Asiyanın postsosialist dövlətlərinin mülkiyyətdə struktur islahatlarına və dövlətsizləşdirmə prosesinə münasibətini birmənalı xarakterizə etmək mümkün deyildir. Orta Asiyanın özəlləşdirmə islahatlarının fonunda, qonşuluqda yerləşən, nəinki regionun, həm də dünyanın "super dövlət"i hesab olunan Çində belə dəyişiklərə ehtiyatlı münasibət hələ də dəyişilməz qalmaqdadır. Keçid iqtisadiyyatlı dünya dövlətləri arasında özünə məxsus spesifik iqtisadi kursu ilə həm istehsalatda və həm də əmək məhsuldarlığında əhəmiyyətli dərəcədə artım göstəriciləri əldə edən Çinin bu yöndəki nəticələri fikrimizcə, sürətli dövlətsizləşdirməyə hələ də ehtiyac duymaması və bu prosesin aramla, lakin effektli formada aparılmasına üstünlük verməsi ilə də izah oluna bilər. Ancaq bunu yeganə arqument hesab etmək yanlışlığa gətirib çıxara bilər. Çox şübhəsiz ki, iki rəqəmli artım göstəriciləri ilə "möcüzələr" yaradılmasında Çin dövlətinin praqmatik siyasəti ilə yanaşı, intizamlı və yaxşı hazırlıqlı işçi qüvvəsinin də rolu az olmamışdır. Bununla yanaşı, çinlilərin etnik və mədəni ənənələri, əməyə vicdanlı münasibəti və xarici ölkələrdəki çin mənşəli maliyyə oliqarxları, eləcə də kapital lobbiləri ilə təmas təşkil edən əlverişli investisiya mühitini səciyyələndirən iqtisadi rejimə malik olması da xüsusi əhəmiyyət kəsb etməkdədir. Bütün bunlar yaxın və uzaq məkanlı iqtisadi tərəfdaşlarla faydalı əməkdaşlıq formalarının qurulmasına şərait yaratmaqla bərabər onun inkişafına da stimul verir. Ölkədə işçi artıqlığının mövcudluğu şəraitində xarici kapitalın əmək tutumlu sahələrə meyli ucuz və intizamlı işçi qüvvəsinin təşviqləndirici xüsusiyyətindən irəli gəlir. Hazırda sərt siyasi rejim şəraitində qibtə ediləcək iqtisadi nailiyyətlərin əldə olunması ilə bağlı yaranmış dualistik sistemin saxlanılması son dövrlər sosial kontekstdə özəl mülkiyyət məsələlərinə də müraciət olunması zəruriyyəti yaratmışdır. Bir tərəfdən Çin banklarının ağır maliyyə vəziyyəti və durmadan artan borclarında sənaye müəssisələrinin xüsusi çəkisinin getdikcə çoxalması, digər tərəfdən ildən-ilə ötürülən və getdikcə şiddətlənən işçi artıqlığı problemi iqtisadi siyasətdə siyasi və sosial yönlü dəyişikliklərə tələb yaratmaqdadır. Düzdür, tədrici dəyişiklər Çin iqtisadiyyatının özəl xüsusiyyətlərinə çevirilsə də istənilən halda prosesə impulsun verilməsi və bu fonda hərəkətin davam etdirilməsi zərurəti indi daha aktual hesab oluna bilər. Çin islahatlarının tarixi digər postsosialist ölkələri ilə müqayisədə "qədim" olsa da, ölkədə hələ də dövlət mülkiyyəti hökmrandır. 15 il bundan əvvəl aqrar bölmədə və nisbətən az inkişaf edən sənaye sahələrində qismən özəlləşdirməyə və "yumşaq" liberallaşdırmaya müraciət edən Çin dövlətinin ötən müddət ərzində müvəffəqiyyətli nəticələri həm də tədricən qeyri-dövlət bölməsinin inkişafını şərtləndirir. Məhz həmin islahatların sayəsində 1978-ci ildən 1984-cü ilə qədər olan dövrdə dövlət mülkiyyətinin idarəedilməsində kəskin dəyişikliklərə müraciət edilmədən 100 milyondan çox yeni iş yerləri yaradılmış, aqrar sahədə müsbət irəliləyişlər əldə olunmuşdur. Hazırda Çin iqtisadiyyatı üçün daha çox kollektiv müəssisələr xarakterikdir, statistik məlumatlarda onların sayı 150 mindən çox göstərilir. Onlar inzibati orqanların aşağı həlqələrinin nəzarəti altında fəaliyyət göstərərək, dövlət müəssisələrində olduğu qaydada vergi ödəyir və gəlirlərini bölüşdürürlər. Çində dövlət bölməsinin yenidən təşkili sahəsində tədrici islahatlara 1984- cü ildən sonra start verilmişdir. 1996-cı ilin dekabrında Dövlət Şurasının qəbul etdiyi "Müəssisələrdə islahatların dərinləşdirilməsi və onların fəaliyyətinin daha da aktivləşdirilməsi qaydaları haqqında" sənədlə kiçik dövlət müəssisələrinin icarəyə verilməsinə və onların təsərrüfat məsuliyyətinin kontrakt sistemində müəyyənləşdirilməsinə icazə verildi. Artıq 1996-cı ilin sonuna kimi ötən iyirmi beş gün ərzində 3 mindən çox kiçik dövlət sənaye müəssisəsində icarə müqavilələri əsasında fəaliyyətin tətbiqinə keçirilmişdir. Müəssisələrin əksəriyyəti kontrakt sistemində işləməyə üstünlük verdiyindən 1988-ci ildə bu eksperimentə 3800-dən çox dövlət və kollektiv müəssisə qoşulmuşdur. 1988-ci ilin fevralında Çin Xalq Respublikasının (ÇXR) Dövlət Şurası "Ümumxalq mülkiyyətli sənaye müəssisələrində kontrakt məsuliyyəti sisteminin tətbiqi haqqında" müvəqqəti Qaydaları təsdiq etdi. Bu qaydalara görə, kontrakt sistemi tətbiq dairəsini əsasən müqavilə öhdəlikləri formasında daha da genişləndirə bilərdi. 1992-ci ilə qədər davam edən bu proses Çində özəlləşdirmə islahatlarının başlanılması üçün əlverişli şərait yaratdı. Bu məqsədlə də Dövlət Şurası 1992-ci ilin iyul ayında "ÇXR-nın ümumxalq mülkiyyətli sənaye müəssisələrində təsərrüfatçılığın dəyişdirilmə Qaydalarını" təsdiq etdi. Təsərrüfat mexanizminin dəyişilməsində başlıca məqsəd dövlət müəssisələrinin sərbəstliyinin artırılmasına və bununla da onların bazar siqnallarına adekvat reaksiya vermək imkanlarının genişləndirilməsinə xidmət edirdi. 1992-ci ildən sonrakı dövrdə ÇXR-də təsərrüfat islahatları praktikasında səhmdar cəmiyyətlərinin 4 tipdə fəaliyyəti müşahidə olunurdu: - səhmdar - kooperativ. Sözün həqiqi mənasında səhmdar cəmiyyəti olmayan bu müəssisələrdə idarəetmənin korporativ forması tətbiq olunur, onun kapitalının formalaşması və gəlirlərinin bölgüsü pay prinsipləri üzrə həyata keçirilirdi. -səhmlərinin sahibi yalnız öz işçilərindən və xidmətedici heyətindən ibarət olan müəssisələr; -hüquqi şəxslərin qarşılıqlı iştirakı əsasında yaradılan səhmdar cəmiyyətlər; Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|