Rəy verənlər: f e. d prof. Ş. M. Məmmədov
Yüklə 3,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sual sanki məntiqi görünür,lakin təmiz fəlsəfi məna daşıyır.Çox az halda gülən-o ömıündə üç-dörd dəfə gülmüşdür- Budda gülərək belə cavab vennişdir:-“Mən sənin məntiqini başa düşdüm,mübahisə etməyəcəm,yalnız bir nümunə deyəcəm: Qaranlıq otaqda bir şam yandırmaq olar,bu vaxt otaq tam işıqlanacaqdır. Sən daha bir şam yandıra bilərsən!Məgər sənin yandırdığın ikinci şam birinci ilə münaqişəyə girəcək?İkinci şam da otağı işıqla dolduracaqdır. Üçüncü şam və beləcə dalbadal şamlar yandırmaq olar.Hər bir şamın öz nadir işığı olacaqdır,işıqlanmaya gəldikdə isə otaq onların hamısına məxsusdur.Hec bir məhdudiyyət olmayacaqdır.Bu ümumi ərazidir:nə mənim,nə də sənin deyildir.İşıq da predmet deyildir,ona görə də min şam otağı işıqlandıra bilər,onlar arasında heç bir münaqişə olmayacaqdır.” Budda düz deyirdi.Burada əks arqument söyləmək mümkün deyildir,onun misalı əladır.xMən də elə bunu deyirəm: formadan azad olmaqla sən əriyib Kainata qarışırsan. Milyonlarla yetkimişıqlı adamlar öz işıqları,öz şüurları ilə Kainatı doldururlar.Ortada hər kəsin fərdi alovu yanır;ancaq onun işığı hər yerə yayıhr.Onların işığı bir-biri ilə münaqişəyə girmirlər,onlar maddi deyildir.Eyni bir yeri sonsuz sayda çoxlu işıqlar işıqlandıra bilər,burada heç bir mübarizə,münaqişə yoxdur.Şüur-işıqdır. Ölüm haqqında düşünərkən biz ölməyi hansısa qı.sa an kimi təsəvvür edirik.Bu vaxta qədər adam yaşayırdı,indi isə ölü bədəndir.Əlbəttə ölüm ani də ola bilər-məsələn, hərbi sursat partlayır və insanın bədənini parçalayır.Ancaq təbii ölüm vaxtı qoca və ya xəstə adam yataqda can verəndə onun ölümü belə olmur.Biz ölümün gəlişindən danışanda hansısa an haqqında fıkirləşirik:”Ölüm anı ayıqlıqdan yuxuya getmək anını xatırladır”, “Bu an nə isə baş verir” və s.”An” sözü əlverişlidir,belə ki,o bədənin iki vəziyyətinə-canlı və ölü-dəqiq sərhəd qoyur-ancaq bu anlayışın işlədilməsi səhvdir.Ölüm son deyildir və onun gəlişi şəxsiyyətin mövcudluğuna son qoyan an 110
deyildir,o bəzən uzun müddət gedən prosesdir .Bədən adətən lıüceyrə və toxumalardan ibarətdir və müxtəlif hüceyrələrin ölməsi eyni vaxtda baş vermir.Ölümdən sonra baş beyin hüceyrəsi.digər daha primitiv toxumaların hüceyrələri müəyyən vaxt yaşayırlar və hətta çoxalırlar.Bu da son illər cərrahlara imkan verir ki.bir adamın orqanını başqasına və ya ölmüş adamın orqanını köçürməyə imkan verir.Ona görə də bioloqların nöqteyi-nəzərincə orqanizmin eyni vaxtda ölümündən danışmaq olmaz.İn.sanın hər hansı orqanının ölümündən sonra müəyyən vaxt başqaları yaşamaqda davam edir.Bizi ayrı-ayrı orqanların ölümü yox .bütöv orqanizmin ölümü maraqlandırır..Həyatın bədəni tam tərk etməsi anını müəyyən etmək olarmı?Bu məsələnin yalnız nəzəri deyil,həm də praktiki əhəmiyyəti vardır.Ölümdən bir neçə saat sonra onu qeydə almaq çəlin deyi İdir,onun əlamətləri göz qabağında olur və onu təsvir etmək əlavə işdir.Ancaq ölüm anını müəyyən etmək olduqca çətindir və heç də həmişə bunu etmək olmur.Can verən adamın yatağının yanına doğmaları yığışmışdır.O hərəkət etmir,adama elə gəlir ki,o artıq bir neçə dəqiqədir ki,nəfəs də almır.Son ümiddən əl çəkib vidalaşmaq lazımdır? Dodaqlarına güzgü toxundurdular-güzgünün tərləmə- sinə fikir verdilər.Ancaq nəfəs almamaq hələ ölmək deyidir.Suda batmış adamı xilas edəndə bəzən onlar dirilir.Həkim ürək döyüntüsünə qulaq asır,nəbzini yoxlayır,göz bəbəyinin işığa reaksiyasına baxır.hətta dərini bir az kəsir ki,qanın axıb-axmamasını yoxlasın-lakin ürəyin və qan dövranının dayanmasından bir neçə dəqiqə sonra adamlar xilas elmək mümkündür.l ləlta elektroen.scfaloqrafın qeydiyyatıda dalğalı xətt tam düz hala düşəndən sonra.yəni baş beynin ölümü qeydə alınandan sonra belə bu anın ölüm anı kimi qəbul, edilməsi də düz almamışdır.Olən adamın hər hansı orqanının sağ adama köçürülməsi ilə bağlı ölümün vaxtının qeydə alınması olduqca vacibdir.Ürəyi,ciyəri,böyrəyi dərhal kəsmək məqsədəuyğundur - onlar tam ölməmiş onları köçürmək 111
vacibdir.Bu gün tibbin ölüm “anını” müəyyən etmək üçün dəqiq meyarı yoxdur. Din öyrədir ki,insan öləndə ruh bədəni tərk edir-bu gün həkim-reanimatoıiann tədqiqatın bu fikri təsdiq edir.Bəlkə ruhun bədəndən çıxması elə ölüm anıdır? Əlbəttə ölüm vaxtı ruh bədəndən çıxır,ancaq onun çıxması bədənin ölməsi demək deyildir.Yoqların mistik səyahətini və bizim müasirlərin müvəqqəti ölümü yaşamaları haqqında əlimizdə olan məlumatları xatırlamağımız kifayətdir. Deyilənlər bizi vadar edir ki, insan ölümünün dərhal baş vermədiyini,bədən həyatından mənəvi həyata keçidin ani olmadığını,müəyyən vaxt davam edən proses olduğunu etiraf edək.Reanimatorlarm tədqiqatları da bu deyilənləri təsdiq edir.Yer üzünü tərk edənlər axirət dünyasına tədricən keçirlər-bədəni tərk cdən,müxtəlif mərhələləri keçən ruh yenidən bədənə qayıda bilər.Keçid anı olmur,0 tədricən həyata keçir.Yalnız maddi aləmi öyrənən tibb işçiləri üç mərhələni təsvir edirlər. 1.Görmə qabiliyyətinin itirilməsi;2.Hissiyatm,o cümlədən ağrının yox olması;3.Nəfəs almanm,qan dövranın və beynin fəaliyyətinin dayanması ilə tam rahatlanma.Həkimlər öz hiss orqanlarının və cihazların bacardığı ana qədər öyrənə bilmişlər.Belə ki,onlar problemin yalnız bir hissəsini-bədənin ölümünü,yalnız qaranlıq tərəfi görmüşlər-dağılmanı və məhv olmam əhatə etmişlər.Bü məsələdə din təbabətdən xeyli irəli getmişdir.Ölən adamın yanında olanlar ölümün gəldiyini görə bilirlər-bədənin hərəkəti dayanır,nəfəs kəsilir.Çoxları yalnız bunu görür,bəziləri isə ölənin sifətinin sakitləşdiyini bir yerə yığılmasını müşahidə edirlər.Din ölümün mənəvi tərəfini də izah edir.”Ölülərin tibel kitab”ında yaxşı ölümə nail olmaq üçün necə yaşamaq lazım olduğundan danışılır.Bu qədim kitab əsrlər boyu şifahi şəkildə nəsildən-nəslə ötürülmüş və yalnız səkkizinci əsrdə yazıya
köçürülmüşdür.Kitabda deyilir
ki,ölüm-incəsənətdir,ona hazırlaşmaq,onu qarşılamağı bacarmaq lazımdır.Kitabın iki məqsədi var:öləni qarşıda görəcəyi şeylərə hazırlamaq və 112
Yüklə 3,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|