57
10. Keçid dövründə təhsil
”Azərbaycan müstəqil dövlət kimi yeni
iqtisadi-siyasi sistem yolu ilə gedərək,
dünyanın bütün ölkələrinin, xüsusən
Qərb ölkələrinin təcrübəsindən istifadə
etməyə
çalışır
və
təhsilin
də
təkmilləşməsində
bu
təcrübədən
istifadə etmək lazımdır”.
Heydər Əliyev
Yeni təhsilə keçid bir çox səbəbdən zəruridir. Əvvəla, onu
qeyd edək ki, sovet təhsil sistemi uzun illər dövrün tələbinə
uyğun inkişaf etmirdi. Sovet quruluşunu dağıtmaq istəyən
qüvvələr hədəfə siyasi hakimiyyət, iqtisadiyyat, hərbi sahə ilə
bərabər, həm də təhsili götürmüşdülər. Tarixin sınağından keçmiş
dərsliklər, dərs vəsaitləri yeniləşmə adı altında korlandı,
anlaşılmaz edildi. Orta məktəbdə “qızıl”, “gümüş“” medallar
praktikası gah ləğv edildi, gah da statusu dəyişdirildi. Təhsildə
rüşvətə göz yumuldu. Müəllimin statusu ədalətsiz olaraq ilbəil
endirildi.
İkinci səbəb son 10 ildə yaranmışdır. Yeni cəmiyyət yeni
təhsil sistemi tələb edir. Yeni quruluş köhnədən fərqləndiyi üçün
yeni təhsil sistemi də əvvəlkindən fərqlənməlidir. Çünki dövlətin
ideoloji yükünün çox hissəsini təhsil sistemi çəkir. Yeni
dövlətimiz öz mahiyyətinə görə liberal-demokratik dövlət
olduğundan, təhsil sistemi də bu dövlətə qulluq etməyə qadir
olmalıdır. Təhsil sistemində demokratik və liberal dəyərlərdən
istifadə olunmalıdır. Təhsil sistemini liberal-demokratik
dəyərlərdən kənar saxlamaq, çoxlu sayda yeni qüsurların
törəməsinə səbəb ola bilər.
Yeni təhsil sisteminə keçid ciddi problemlərlə müşahidə
olunur. Köhnə təhsil sistemi ilə yeni təhsil sistemi arasında,
qapalı cəmiyyətin kütləvi təhsili ilə açıq cəmiyyətin liberal təhsili
58
arasında, yeni baxışlarla köhnə baxışlar arasında ziddiyyətlər var
və bu səbəbdən onlar arasında gedən mübarizə təbiidir. Üstəlik
müasir sağlam düşüncə ilə köhnə düşüncə arasındakı mübarizə də
təhsildə keçid proseslərini labüdləşdirir.
Bu səbəbdən də yeni təhsil sisteminə keçidin zəruriliyi
əvvəlki paraqraflarda göstərilən qüsurların varlığından da törəyir.
Keçid dövrünün təhsil sistemində yaratdığı digər qüsurları
tezislər halında belə ifadə etmək olar:
ailə-məktəb,
müəllim-tələbə,
müəllim-şagird,
müəllim-valideyn, xeyriyyəçi-məktəb arasında mənəvi
çəpər, inam yoxdur, gərginlik və maneə vardır. Bazar
əhval-ruhyəsi həm ali məktəbə, həm də orta məktəbə
daxil olur.
ailə mənəvi örnək, müdafiəçi, köməkçi olmaq rolunu
itirir;
valideynlər təzə əlifbanı bilmədiklərindən uşaqlarına
kömək edə bilmir, bu isə təhsilin səviyyəsini xeyli
aşağı salır;
təzə əlifba ilə əlavə ədəbiyyat, dərs vəsaiti
çatışmamazlığı səbəbindən təhsilin səviyyəsini aşağı
düşür;
bəzi müəllimlərin fənn üzrə bilik səviyyəsi lazımı
səviyyədə deyildir;
orta məktəbdə rus dili ilə bərabər başqa bir xarici dil
öyrədilməlidir, ancaq öyrədilmir. Vəsait havayı
xərclənir.
gənclərimizi zərərli informasiyadan qorumaq getdikcə
çətinləşir. Gözlərimiz qarşısında xalqımız “öyrənən
yox, oxuyan və oynayan millətə“ çevrilir; 15 fevral
2003-cü il tarixdə Az.TV-nin şənbə qonağı bəstəkar
Nəriman Əzimov oldu. O, ürəkağrısı ilə qeyd etdi ki,
8 milyon xalqın 7 milyonu oynayır. Elə bil ki, biz
Ermənistandan Qarabağı almışıq. Bu iradı mən də
təqdir edirəm.
59
əgər əvvəllər ali məktəblərdə qeyri-sağlam bir işi
keçirmək mümkün olmurdusa, indi tərsinə, bəzi ali
məktəblərdə düz işi keçirmək çətindir, bəlkə də, qeyri-
mümkündür.
Keçid dövrü, qaçqınlıq həyatı, müharibə şəraiti təhsil
sistemi üçün əlavə problemlər yaratmışdır.
Ətraf mühit, küçə zorakılığı təhlükə mənbəyinə çevrilir.
Azyaşlıları narkotikadan, alkaqoldan və digər sosial bəlalardan
qorumaq getdikcə çətinləşir.
Müasir informasiya vasitələri, TV-kanalları, video-texnika
cəmiyyətimizə həm müsbət, həm də mənfi çalarları ilə daxil olur.
Çox təssüflər ki, mənfi cəhətlər daha cəzbedici olduqlarından
gənclərimiz zərərli təsir altına tez düşürlər.
Dərsə davamiyyət və ona nəzarət bərbad vəziyyətdədir.
Adı və soyadı rayon məktəbinin jurnalında, özü aylarla, illərlə
Bakıda repetitorla məşğul olan yüzlərlə şagird vardır. Amma nə
məktəb, nə müəllim, nə maarif işçiləri, nə rayon icra
hakimiyyətinin məsul işçiləri, nə rayon prokuroru, nə də qeyri-
hökumət təşkilatları (QHT) dövləti və vətəndaş borclarını yerinə
yetirmirlər səsini çıxarmır, çünki neçə illərdi ki, bu xəstə hala
vərdiş edilibdir.
Təhsil mühiti, təhsildə mənəviyyat deqradasiya olubdur.
Öyrənmək, oxumaq qız sənətinə çevrilir. Kitabxanaların və kitab
mağazalarının sayı günü-gündən azalır, barların, diskotekaların
sayı isə günü-gündən çoxalır. Gününü restoranda keçirən gəncin
hörməti, kitabxanada keçirəndən qəlbi tutulur. Tələbələr məktəbə
əlləri cibində, kitabsız, çantasız gedirlər. Elə gedirlər ki, tələbə
olduqları seçilməsin.
«Zəbt olunan Şərq ərazisindəki camaatla nə edəcəyik?»
sualına Hitler: «Qoy radio bu əhaliyə yalnız mümkün qədər çox
musiqi yeritsin. Mə’nəvi özbaşınalığın yaranması üçün onları əqli
işə yaxın buraxmaq olmaz. Mə’nəviyyatı yoxsul olan insanlar isə
özlərini həmişə xoşbəxt sayırlar». Bu fikir filosof Muxtar
Dostları ilə paylaş: |