94
öyrənibdir. Orada həm də çex dilini öyrənibdir. Çünki beynəlxalq
jurnalistlərdən sosialist dövlətlərinin birinin dilini öyrənmək tələb
olunurdu. İngilis dilini isə müstəqil öyrənib ki, müxtəlif
konfranslarda tərcüməçinin köməyindən istifadə etməsin”“.
Deputat üçün pis göstərici deyil. Onu da qeyd edək ki, D.Roqozin
RF-nın Azərbaycana
müsbət və obyektiv münasibət bəsləyən
deputatlarındandır. Ç. Aytmatova görə çox dil bilmək ziyalılıq
əlamətidir.
İndi Azərbaycanda müstəqil dövlət və açıq cəmiyyət
qurulur. Biz dil dərslərini yeni dövrün tələblərinə uyğun
qurmalıyıq. Birincisi, bir neçə xarici dil və ixtisası dərindən
öyrənəndən sonra, dünyanın çox yerində iş yeri tapa bilərik.
İkincisi, öz ölkəmizdə iş yerlərinin xarici ölkə vətəndaşları
tərəfindən tutulmasının qarşısını almış olarıq. Üçüncüsü, bu
dillərin köməyi ilə Azərbaycanın haqq işini beynəlxalq
ictimaiyyətə çatdıra bilərik, həm də maraqlarını qoruya bilərik.
Təsadüfi deyil ki, ABŞ prezidenti Corc Buş prezidentliyinin 15-ci
günü təhsillə bağlı öz fikirlərini açıqladı. Riyaziyyatın və xarici
dillərin öyrənilməsinə önəmli yer verilməsini diqqət mərkəzinə
çəkdi. Bu faktı yadda saxlamağa dəyər. Bir də fikirləşmək
lazımdır ki, C.Buş niyə belə etdi?
Dillə bağlı Azərbaycan cəmiyyətində problem çoxdur.
Bizi idarə edənlərin bəziləri nəinki xarici dil, heç doğma dilini
bilmir. Bu isə bizi müxtəlif dünyagörüşlü edir, nəticədə cəmiyyət
parçalanır: rus dilli azərbaycanlılıar, azərbaycan dilli
azərbaycanlılar. Qeyd etmək lazımdır ki, ikidillilik bizi iki
mentalitetli edir. Bu isə birliyimiz üçün qorxuludur. Dil
probleminə filoloji problem kimi yox, siyasi problem kimi
baxmaq lazımdır. Sovet dövründəki müşahidələrə görə rus
dilində danışan digər millətlrin nümayəndələri, çətinə düşəndə öz
dillərində danışırlar. Bizimkilərin bəziləri öz dillərində danışanda
çətinə düşəndə rus dilinə keçirlər.
Sadə həqiqət bundan ibarətdir ki, “dil əlilliyi”“ dünya ilə
münasibətləri yaxşılaşdırmağa kömək etmir. Rusiya Federa-
95
siyasının Dövlət Duması beynəlxalq görüşlərdə ali Rusiya
məmurlarının qeyri-rus dilindən istifadə etmək ideyalarını rədd
etmir.
Roma papası İohan Pavel II poliqlotdur. Rus dili də daxil
olmaqla o, 8 dildə sərbəst danışır. Bu dillərin hər birini
öyrənməyə o, xeyli əmək sərf etmişdir. Milli Məclisin deputatı
İlham Əliyevin də çox dil bilməsi ona və respublikamıza,
dövlətimihzə xeyli uğur gətirir. Gənclərin İlham Əliyevə
rəğbətinin bir kökü də bundadır.
Dil
mükəmməl
bilinərsə,
beynəlxalq
aləmdə
Azərbaycanın maraqları uğurla qorunar. Çünki belə vətəndaş
içərisindən keçdiyi beynəlxalq proseslərin obyekti yox, subyekti
olar. Azərbaycan Respublikasının milli maraqlarını uğurla qoruya
bilər.
96
11.8. Təhsildə bəşəri dəyərlər
«Hzr uy zpkrkyez tpas ftçjsükapeas, ğzr ez
bhçhs upnzpzxpz ğaylxnl ayae zpaqzpzxezs
küçkcaez jezxzn, ksnkəac jçrkə upnzpzxks
çzöxhbzüksk çzğükp üağzüksez çzçbkq jçrzn
rhrnhsehx».
Heydər Əliyev
Həm təhsil sisteminin qurulmasında, həm də təhsilin
məzmununda milli və bəşəri dəyərlər vəhdət təşkil etməlidir.
Dünyəvi təhsil sisteminin quruluşu təqribən bütün dövlətlərdə
bir-birinə oxşardır. Böyük fərq təhsilin məzmununda büruzə
verir. Misal üçün, Böyük Britaniyanın tərkib hissəsi olan İngiltərə
və Şotlandiya təhsil sistemi bir-birindən fərqlənir və bu fərq necə
öyrətmədə yox, məhz nəyi öyrətməkdədir.
Təhsil bilməni, icad etməni, birgəyaşama mədəniyyətini,
liberal-demokratik cəmiyyətlərin baza prinsiplərini, dövləti
düşüncəni, müstəqilliyin yüksək amal, azadlığın ali nemət
olduğunu gənclərə öyrətməlidir. Sovet quruluşunda milli
respublikalarda dövləti düşüncə tərzi, milli maraqlara sadiqlik
tədris edilmirdi. Bu boşluq da doldurulmalıdır. Azadlıqla,
ədalətlə, müstəqilliklə bağlı bəşəri fikirlər tədris prosesində
gənclərə məqsədyönlü öyrədilməlidir. Misal üçün, ABŞ-ın
üçüncü prezidenti T.Cefersonun «Dövlət işində işləyənlər xalqın
qulluğunda olduqlarını unutmamalıdırlar» kəlamını və ya Con
Stüart Millin söylədiyi «Dövlətin dəyəri, dövləti meydana
gətirən şəxslərin dəyərinə bağlıdır» fikirlər və buna bənzər
digər fikirlər gənclərimizə öyrədilməlidir.
Demokratiya, azadlıq, ədalət, humanizm, insan haqqlarına
hörmət, elmi-texniki yaradıcılığa meyillilik, informasiyanı və
zamanı dəyərləndirə bilmək qabiliyyətini gənclərə öyrətmək,
təhsil sisteminin əsas vəzifələrindəndir.
Bütün fəlsəfi fikirlər, qanadlı ifadələr, xalq misalları da
bəşəri dəyərlər sisteminə daxildir. Vətəndaşların kamil
97
formalaşmasında əhəmiyyətini nəzərə alaraq, antik dövürdən bu
günə kimi dünya filosoflərının təhsillə bağlı fikirlərinin bir qismi
18-ci paraqrafda toplanmışdır.
Təhsilin vacib məsələlərindən biri də milli dəyərlərimizi
bəşəriyyətə, bəşəri dəyərləri xalqımıza çatdırmasıdır.
Təhsilin və müəllimin cəmiyyətdə rolunu nəzərə alaraq öz
ənənələrimizdən bir neçə misal çəkmək istəyirəm. Hesab edirəm
ki, bu milli dəyər nümunələrimizdən özümüz istifadə etməklə
bərabər, onları bəşəri dəyər səviyyəsinə qaldırmağa cəhd
etməliyik:
Yavuz Süleyman və Kamal Paşazadə
Yavuz Sultan Səlim at üzərində səfərdən dönərkən
yanında türk alimi Kamal Paşazadə var idi. Kamal Paşazadənin
atının ayağından padşahın üzərinə palçıq çırtladı. Kamal
Paşazadə padşahın hirslənməsinə imkan vermədən söylədi:
- Padşahım, Abbasi xəlifələrindən Nəsir, ölüm döşəyinə
düşdüyü zamanı filan sandıqda bir kərpic vardır. Mən öləndə onu
yastıq kimi başımın altına qoyarsınız. Bunun üzü suyu hörmətinə
qəbr əzabından qurularam,- demişdir.
Maraq edənlər soruşub öyrəndilər ki, saraya gələn
ülamaların ayaqqabılarının palçıqlarını xəlifə bir yerə
toplatdırmış və sonra ondan bir kərpic düzəltdirmişdir.
Yavuz Süleyman bu rəvayəti dinlədikdən sonra:
-Hə bakalım, Molla sən də çamurunu bana saklatasın...
deyərək, hiddətini teskin etdi.
İkinci Mahmud və müəllim
İkinci Mahmud günlərin birində bir məktəbi ziyarət etdi.
Padşah sinifə girəndə xoca dərsini verirdi. Xoca gələn zatın
padşah olduğunu anladı və dərsini davam etdi. Dərs bitdikdən
sonra cocuqları sinifdən çıxarıb padşahın ayaqlarına qapanaraq
təzimata bulundu.
Dostları ilə paylaş: |