Seçilmiş əsərləri

 

373

Yüngül bir xəzri  əsdiyi üçün dənizin ləpələri qayalığa çırpılır, köpüklənə-

köpüklənə geri çəkilirdi və elə bil, ləpələrin o ardıcıllığı  həmin axşam bu yerlərə 

çökmüş havasızlığı təsdiq edirdi. Cümü birinci dəfə idi ki, bu qayalığa tamam ayıq 

gəlmişdi və elə bil, dəniz də, bu qayalar da əvvəlkindən də qat-qat artıq dərəcədə 

yad bir yer idi və qayalıqda oturmuş Cümü bir də onu gördü ki, zır-zır ağlayır, elə 

ağlaya-ağlaya da əlindəki fransız  ətrinin bantını dartıb açmaq, kağızını  cırıb 

tullamaq,  şüşəni qutusundan çıxarıb  ətirlə  bərabər qayalığa çırpmaq istədi və öz-

özünə: 

– Nə zırıldayırsan, ə, əclaf oğlu əclaf?! – dedi. 

Görünür, bir az əvvəl bu yerlərdən mal-qara keçmişdi, çünki dənizin iyinə bir 

təzək iyi də qarışmışdı. Cümü burnunun suyunu çəkə-çəkə  əlində tutduğu  ətir 

qutusuna baxırdı və həmin sentyabr gününün axşamı qəribə bir hadisə oldu: birdən-

birə, elə bil, o dəniz və  təzək iyinə fransız  ətrinin də iyi qarışdı (elə bil, Cümü, 

doğrudan da, o ətri qayaya çırpmışdı) və güman ki, dünya yaranandan bəri indiyədək 

Abşeronda heç kimin heç vaxt hiss etmədiyi qarışıq və iyrənc bir qoxu Cümünün 

burnuna gəldi...  

Bu vaxt yüngül xəzrinin qayalığa çırpdığı o yeknəsəq ləpə ardıcıllığı içində qart 

və hirsli bir qaqqıltı eşidildi – hoppanıb qayalığa çıxmış bir xoruz (Qırmızı xoruz!), 

ardıyca da iki anac toyuq, elə bil, bu kimsəsiz sahildə çoxdan bəri adam görmədiyi 

üçün, düz Cümünün üstünə  gəlirdi. Cümü ayağa qalxıb fransız  ətrini pencəyinin 

cibinə qoydu, əli ilə burnunun pərələrini tutub bərkdən fınxırdı, burnunun suyunu 

qayalığa çırpdı və aşağı enib tır-tıra tərəf getdi.  

O iyrənc iy hələ də Cümünün burnundan getməmişdi və Cümüyə elə gəldi ki, 

elə bil, pencəyinin cibindəki o fransız ətri də iylənmiş qurbağa ölüsü kimi bir şeydi. 

Qırmızı xoruz da, toyuqlar da qaqqıldaya-qaqqıldaya qayalıqdan düşüb onun 

ardınca getdi.  

Mator isti olduğu üçün tır-tır bir-iki dəfə nərə çəkib tez işə düşdü və o nərələr də 

Qırmızı xoruzu, toyuqları kənara qaçırmadı, əksinə, daha da bərkdən və daha artıq 

bir narazılıqla qaqqıldamağa başladılar, elə bil, haray-həşir salırdılar ki, ey insan, 

bizi burda qoyub hara gedirsən, istəyirsən ki, qurda-quşa yem olaq?  

Bu quşlar hardan azıb gəlib bura çıxmışdılar?  

Bu boyda Buzovnada onların yiyəsini tapmaq, əlbəttə, müşkül məsələ idi. Son 

vaxtlar Abşeronda siçovullar çoxaldığı üçün, kol-koslu quru çöllərdə, dəniz 

kənarındakı qamışlıqlarda tülkü çoxalmışdı, bəzən gecələr buralardan çaqqalların 

vaqqıldaşması eşidilirdi və bu heyvanlar bir neçə dəfə gecə bu yerlərdən keçib evə 

gedən tır-tırın da yolunun üstünə çıxmışdı. 

Şübhəsiz ki, səhər açılanda bu özündənrazı xoruzdan da, onun o toyuqlarından 

da bu əbləh dünyada, ancaq tükləri qalacaqdı. Cümü sağ  əlinin barmaqları 

arasındakı siqaretin tüstüsünü ciyərinə  çəkə-çəkə, sol əlini uzadıb quşları qovmaq 

istədi, amma Qırmızı xoruz, elə bil, elə buna bənd imiş kimi, hoppanıb qanadlarını 

yelləyə-yelləyə tır-tırın adda-budda quru ot tökülmüş kuzovuna qondu, toyuqlar da 

eləcə  Qırmızı xoruzun ardınca kuzova atıldılar və qaqqıldaya-qaqqıldaya, elə bil, 

taksi müştəriləri idi, tır-tırın tərpənməyini gözləməyə başladılar.  

Cümü yenə  fınxıraraq burnunun hələ  də qurumamış suyunu bu dəfə asfaltın 

üstünə çırpıb: 

– Yaxşı, – dedi, – sizi çaqqal yeyənəcən, elə bizimkilər yeyər. – Sonra, elə bil, 

özünə bəraət qazandırmaq üçün: – Çaqqallar yeməyə şey tapacaq! – dedi və tır-tırı 

sürüb dünyanın çox cansıxan yerlərindən biri olan bu qayalıqdan uzaqlaşdı.   

---

 

374

XXII 

Qırmızı xoruz da, toyuqlar da həyətdən çıxanda, adətən, küçə qapısının ağzında 

olurdular, qoca xartut ağacının dibini, oranı-buranı dimdikləyirdilər, torpağı 

eşirdilər, sonra elə ki, küçəyə gün düşürdü, hinə isə kölgə  gəlirdi, Qırmızı xoruz 

qabaqda, toyuqlar da onun ardınca hinə qayıdırdılar, amma bu dəfə qalan toyuqlar 

hində idi, Qırmızı xoruzdan və onunla itmiş iki toyuqdan isə  xəbər yox idi, 

Balacaxanım bütün məhəlləni, hətta, o biri yaxın küçələri, keçmiş Pioner parkını, 

parkın arxasındakı köhnə stadionu nə  qədər axtardı, nə  qədər soraqlaşdı, Qırmızı 

xoruzu və iki toyuğu «gördüm» deyən olmadı.  

Gecə düşəndə Ağadadaş Qırmızı xoruzun qarasına: 

– Axmaq oğlu axmaq! – dedi. – Bilirdim ki, onun axırı elə belə olacaq! 

  Balacaxanım Qırmızı xoruzu tapacağına ümidini tamam itirib: 

– Heç olmasa, – dedi. – Allah bir yetim-yesirə qismət edəydi onları!.. 

Ağadadaş: 

– O xoruzu ki, mən tanıyıram, o köpəyoğlunun yetim-yesirlə arası yoxdu! – dedi 

və həmin payız günü birinci dəfə güldü. – Bizi bəyənmədi, bəy axtarır... 

XXIII 

Izabel Xanukoff Ali Komissarlığın növbəti illik məruzəsi üçün Azərbaycanla 

bağlı ona tapşırılmış materialları, bu qıza xas olan səliqə-sahmanla topladı, 

qeydlərini etdi, bir sözlə, bu ölkədəki işini bitirdi və Ali Komissarlığın 

Azərbaycandakı nümayəndəliyindən xahiş etdi ki, onu, heç olmasa, bir saatlığa 

Qubaya, Qırmızı Qəsəbəyə aparsınlar.  

Nümayəndəlikdə  işləyən cavan və yaraşıqlı (həm də hündürboylu!) yerli – 

azərbaycanlı bir oğlan həvəslə razılıq verdi və onun maşınında söhbət edə-edə, 

zarafatlaşa-zaraftlaşa Bakıdan 160 kilometr kənarda yerləşən Qubaya, oradan da 

Qırmızı Qəsəbəyə getdilər, vaxt az olduğu, qohumlarını da tanımadığı üçün, Izabel 

xüsusi olaraq heç kimlə görüşmədi, təxminən qırx dəqiqə bu kiçik Qəsəbəni, onun 

ətrafını gəzdi, ayaqqabılarını çıxarıb Qudyalçayın dayaz sahili boyu bir az o tərəf-bu 

tərəfə qaçdı və bütün içi ilə hiss etdi ki, ürəyindəki o Ziba nostalgiyasına bir ilıqlıq, 

bir hərarət gəldi, hiss etdi ki, o, bu kiçik yaşayış məntəqəsini gəzdikcə, buranı hər 

tərəfdən  əhatə edən dağların axşamın alatoranında qaralmağa başlayan  ətəklərinə 

baxdıqca, Qudyalçayın suyunda qaçdıqca Zibanın ruhu şad olur.  

Sonra o cavan və yaraşıqlı (hündürboylu!) oğlan Izabeli Qubanın Qəşrəş 

meşəsindəki məşhur kababxanada əsl Qafqaz kababı yeməyə  dəvət etdi. 32 yaşına 

çatdığına baxmayaraq, Izabelin indiyə qədər hələ heç bir azərbaycanlı, ümumiyyətlə, 

heç bir qafqazlı ilə heç bir məhəbbət macərası olmamışdı  və Quba, doğrudan da, 

gözəl bir yer idi, sabah səhər Cenevrəyə yola düşməsinə  də  hələ bütöv, azad və 

sərbəst bir gecə qalırdı, ona görə  də Izabel Xanukoff o cavan oğlanın dəvətini 

məmnuniyyətlə qəbul etdi.  

XXIV 

... çox-çox illər bundan əvvəl Yevlaxdan Bakıya gedən qatar on yeddi yaşlı bir 

oğlanı işıqlı, hərarətli, sirli-sevincli bir Gələcəyə aparırdı... 

... və o qatarın dəmir çarxlarının çakka-çukunu, sədası uzaqlardan gələn bir 

«Qarabağ şikəstəsi» müşayiət edirdi... 

---