T texniki kolleci

II sınağı

avtomobilin 
enişlərdə uzunmüddətli hərəkəti zamanı tormoz sisteminin effektivliyini yoxlamaq üçün 
istifadə edilir. Bu sınaq da iki mərhələdən ibarətdir: ilkin və əsas. Köməkçi mərhələdə 
0,07 maillikli 6 km uzunluğunda enişdə hərəkət edən avtomobilin tormozlanması 
zamanı tormoz mexanizmlərinin uda biləcəyi qədər enerji udulmalıdır. Böyük uzunluqlu 
yolda təcrübə keçirməyin çətinliyini nəzərə alaraq köməkçi mərhələdə tormoz 
mexanizmləri sürətlənmə 

tormozlanma və ya tormozlanmış avtomobilin yedəyə 
alınması ilə qızdırıla bilər. II sınaqda tormoz yolunun normativ qiyməti «sıfır» sınağından 
33% çox götürülür. «Sıfır» sınaqlarında tormoz yolunun normativ uzunluğu aşağıdakı 
ifadə ilə tapıla bilər: 
гяр
j
V
AV
S
26
2
0
0
0



, (11) 
burada 
A 

nəqliyyat vasitəsinin növündən asılı olan əmsaldır: minik avtomobilləri üçün 

0,1; avtobus və yük avtomobilləri üçün 

0,15; avtomobil qatarları üçün 

0,18 
götürülür; 
V
0

avtomobilin başlanğıc sürətidir, 
km/saat. Avtomobillərin növündən asılı 
olaraq 
V
0
= 80 
km/saat-dan (minik avtomobilləri) 40-a qədər (tam kütləsi 12 t-dan çox 
olan yük avtomobilləri və avtomobil qatarları üçün) müəyyən edilir; 
j
qər

qərarlaşmış 
yavaşıma təcilidir, 
m/san
2
: minik avtomobilləri üçün 

7 
m/san
2
-dan; avtobuslar üçün 

6-dan; yük avtomobilləri və avtoqatarlar üçün 

5,5 
m/san
2
-dan az 
olmamalıdır.İstismarda olan avtomobillərin tormoz xüsusiyyətləri adətən yol hərəkəti 
qaydaları ilə müəyyən olunur. Qaydalarda sınaq şəraiti, başlanğıc sürət və qərarlaşmış 
təcil qeyd edilir. Qüvvədə olan qaydalara görə istismarda olan bütün kateqoriyalı 
avtomobillər üçün tormozlamanın başlanğıc sürəti 
V
0

40 
km/saat götürülür. (11) 
ifadəsindəki 
A əmsalı aşağıdakı kimi götürülür: minik avtomobilləri üçün 

0,11; avtobus 
və yük avtomobilləri üçün 

0,19; avtomobil qatarları üçün 

0,24.Qərarlaşmış yavaşıma 
təcili ilə tormozlanan avtomobilin dayanma yolu hesablandıqda şək.15, a)-da qırıq xətlə 
göstərildiyi kimi təcilin 

j
qər
qiymətinin 0,5t
a 
zaman anında sıçrayışla əldə edildiyi qəbul 
edilir. Şək.13, b)-dən absis oxu ilə sürətin dəyişmə xətti arasındakı sahəyə görə 
dayanacaq yolu tapıla bilər: 
),
5
,
0
(
5
,
0
)
5
,
0
(
0
0
τ
t
t
V
t
t
t
V
S
a
a
q
r
Д





(12) 

---

burada 
V
0

avtomobilin başlanğıc sürətidir, m/san. (

t
t
a

5
,
0
) vaxtı 

j
qər
yavaşıma 
təcili ilə hərəkət edən avtomobilin sürətinin 
V
0
-dan sıfıra qədər azalma vaxtı olub, 
aşağıdakı kimi tapıla bilər: 
гяр
0
τ
a
/j
V
t
t


5
,
0
. 
Bu halda (12) ifadəsi aşağıdakı şəklə düşər: 
),
2
/(
)
5
,
0
(
2
0
0
гяр
j
V
t
t
t
V
S
a
q
r
Д




(13) 
burada 
j
τ

verilmiş yol şəraitində maksimal yavaşıma təcilidir. Yol şəraitinin dayanacaq 
yoluna təsirini nəzərə almaq üçün bəzən sadələşdirilmiş metodlardan istifadə edilir. Prof. 
D.P.Velikanov qəza tormozlanması zamanı yavaşıma təcilinin hesablanması üçün yolun 
ilişmə keyfiyyətini nəzərə alan düzəliş əmsalından istifadə edilməsini təklif etmişdir
ef
k
g
j
/


гяр
,burada 
k
ef 

tormozlamanın effektivlik əmsalıdır. Təcrübi göstəricilər 
əsasında: 
4
,
0


olduqda minik avtomobilləri üçün 
2
,
1

ef
k
, yük avtomobilləri üçün 
4
,
1
...
3
,
1

ef
k
; 
φ < 0,4 olduqda isə bütün avtomobillər üçün k
ef
= 1 götürülür. Deyilənləri 
nəzərə alaraq dayanacaq yolunun tapılması üçün hesablanma ifadəsi aşağıdakı şəkildə 
yazıla bilər: 
.
2
)
5
,
0
(
2
0
0

g
V
k
t
t
t
V
S
е
a
g
r
Д




(13) ifadəsinə uyğun olaraq avtomobilin tormoz yolu aşağıdakı kimi təyin oluna bilər: 
гяр
j
2
)
5
,
0
(
2
0
0
V
V
t
t
S
a
g




. (14) 
(11) və (14) ifadələrinin müqayisəsindən
6
,
3
/
)
5
,
0
(
a
t
t
A


g
olduğu müəyyən olunur.