X uzuridagi pedagog kadrlar

Yüklə 433,22 Kb. səhifə 39/77 tarix 23.12.2023 ölçüsü 433,22 Kb. #155680

Innovatsion-talim-texnologiyalari

Bu səhifədəki naviqasiya:

• 31-rasm. Muammoni suyish va щl etish bossichlari
• Muammoli ta’lim texnologiyalari.

O b y i s o s As	J 1-boskich 1
S ch Masalaning asosini tashkil kiluvchi muammoni \ belgilab olish
j 2-boskich 1	Maksadni aniklashtirish 1
3-boskich 1.	Masala yechimi shartini taxlil kilish 1 .
J 4-boskich 1	Tashkiliy-pedagogik ishlarni amalga oshirishga sharoit yaratish
j 5-boskich 1	G Masalaning yechimini topishga yunaltirilgan amaliy xarakatni tashkil etish V J
j 6-boskich 1	j Muammoning yechimini bayon etish 1
j 7-boskich 1	j Muammo yechimini muxokama kilish
31-rasm. Muammoni suyish va щl etish bossichlari Pedagogik jarayonda talaba “muammo”ga emas, balki muammoli vaziyatga rupara kilinadi.
f \ Muammoli vaziyat - talabalarning ma’lum topshiriklarni bajarish (masalani yechish, savolga javob topish) jarayonida yuzaga kelgan ziddiyatni anglashi bilan boglik ruxiy xolati bulib, u xal etilayotgan masala bilan boglik yangi bilimlarni izlashni takozo V U

Darxakikat, muammoli vaziyat deganda talabanining xozirda yoki kelgusida ta’lim maksadiga erishishi uchun xavf tugdiradigan vaziyat tushuniladi.
Muammoli vaziyatni xal kilish bir necha boskichda kechadi. Ya’ni (31-rasm):


109







31-rasm. Muammoli ta’limning asosi bulgan bossichlari


Pedagogikada muammoli vaziyat metodi x,am kullaniladi.
g l
Muammoli vaziyat metodi - talabalarni muammoli vaziyatga
tuknash kelishini ta’minlash asosida muammoli vaziyatning sabab
va okibatlarini ta^lil kilish, ularning yechimini topish buyicha
kunikmalarini shakllantirish va ularning bilish faoliyatini
^faollashtirishga asoslanadigan yul
Metodning mox,iyati anik vaziyatni tax,lil kilish, bax,olash va
uning yechimi yuzasidan karor kabul kilishdan iborat. Ta’lim
jarayonida muammoli vaziyat metodi kullanilganda talabalarning
faoliyatlari kuyidagi tizim asosida tashkil etiladi (32-rasm):

32. 
    rasm. Muammoli vaziyat metodiga asoslangan talabalar
    

faoliyati


110




“Muammoli vaziyat” metodi uchun tanlangan muammoning murakkab- ligi talabalarning bilim darajalariga mos kelishi kerak. Ular kuyilgan muammoning yechimini topishga kodir bulishlari kerak, aks xolda yechimni topa olmagach, ta’lim oluvchilarning kizikishlari sunishiga, uzlariga bulgan ishonchlarining yukolishiga olib keladi. “Muammoli vaziyat” metodi kullanilganda talabalar mustakil fikr yuritishni, muammoning sabab va okibatlarini taxlil kilishni, uning yechimini topishni urganadi.
“Muammoli vaziyat” metodining tuzilmasi kuyidagicha:
G

• 
  muammoli vaziyat tavsifini keltirish:
  
• 
  talabalarga kichik guruxlarga bulish;
  
• 
  guruxlar tomonidan muammoli vaziyatning kelib chikish sabablarining aniklanishi:
  
• 
  guruxlarning muammoli vaziyatning okibatlari tugrisida fikr yuritishi;
  
• 
  guruxlar tomonidan muammoli vaziyat yechimi borasidagi variantlarning asoslanishi;
  
• 
  variantlar orasidan tugri yechimning tanlanishi;
  
• 
  gurux tomonidan yechimning bayon etilishi;
  
• 
  jamoada yechim yuzasidan muxokamaning tashkil etilishi
  

Ta’lim jarayonida muammoli vaziyat metodini kullash kuyidagi tartiba kechadi:
Ukituvchi mavzu buyicha muammoli vaziyatni tanlaydi, maksad''^ va vazifalarni aniklaydi.

2. 
   Ukituvchi tomonidan muammo vaziyat bayon kilinadi.
   
3. 
   Ukituvchi talabalarni topshirikning maksad, vazifalari va shartlari bilan tanishtiradi.
   
4. 
   Ukituvchi talabalarni kichik guruxlarga ajratadi.
   
5. 
   Kichik guruxlar berilgan muammoli vaziyatni urganib, uning sabablarini aniklaydi.
   
6. 
   Guruxlar muammoni yechish imkoniyatlarini muxokama kiladi.
   
7. 
   Muammoli vaziyatni yechish yullari tanlanadi.
   
8. 
   Kichik guruxlara muammoli vaziyatning yechimi topiladi.
   
9. 
   Guruxlar yechim yuzasidan takdimot kiladi.
   
10. 
    Takdimotdan sung bir xil fikrlar jamlanadi.
    
11. 
    Jamoa ukituvchi bilan birgalikda muammoli vaziyatning samarali yechimini tanlaydi
    

111

Muammoli vaziyatni yechishda kuyidagi usullar kullaniladi:

muammoni turli nuktai nazardan urganish va tadlil kilish; mavjud dalillarni solishtirish va umumlashtirish; kushimcha dalillarni aniklash va ularni uzaro kiyoslash; muammo bilan boglik xulosalarni chikarish; talabalarning mustakil ravishda muammoni kuyishlari

• 
  J
  

Muammoli vaziyat metodi kuyidagi afzalliklariga ega:
-N

• 
  talabalarda mustakil fikrlash kobiliyatlarini shakllantiradi;
  
• 
  talabalar muamoning sabab, okibat va yechimlarini topishni urganadi;
  
• 
  talabalarning bilim va kobiliyatlarini badolash uchun yaxshi imkoniyat yaratiladi;
  
• 
  talabalar fikrlar va natijalarni tadlil kilishni urganadi
  

V.
Ta’lim jarayonida ushbu metodni kullashda ayrim kamchiliklar dam kuzga tashlanadi. Ular:
G L

• 
  ta’lim oluvchilarda yukori motivatsiya talab etiladi;
  
• 
  kuyilgan muammo ta’lim oluvchilarning bilim darajasiga mos kelishi kerak;
  
• 
  kup vakt talab etiladi.
  

Muammoli ma’ruza muammoli ta’limda eng kup kullaniladigan ukitish shakli sanaladi.


Muammoli ma’ruza - ukituvchi tomonidan talabani muammoli vaziyat, muammoli masalani dal etishga yunaltirish orkali unda bilish faoliyatini oshirishga yunaltirilgan ma’ruza

2. 
   Muammoli ta’lim texnologiyalari. Uz modiyatiga kura muammoli ta’lim muayyan texnologiyalarga asoslanadi. Ular:
   

112

l

Muammoli ta’lim texnologiyalari - talabalarda ijodiy izlanish, kichik tadkikotlarni amalga oshirish, muayyan farazlarni ilgari surish, natijalarni asoslash, ma’lum xulosalarga kelish kabi kunikma va malakalarni shakllantirishga xizmat kiladigan ta’lim texnologiyalari


Muammoli ta’lim texnologiyalari talaba faoliyatini faollashtirish va jadallashtirishga asoslangan. Ushbu texnologiyalarning asosiy goyasi - shaxsni fikrlashga, muammo moxiyatini tushunish, muamoli vaziyatni xal kilishga undash, unda muammoni xis kila (kura) olish, yechimni topish yulida tadkikot olib borish va muammoni xal kilish kobiliyatiga ega bulishini ta’minlash sanaladi.
Ushbu ta’lim texnologiyasi juda kadimdan shakllangan. M: kadimgi Gresiyada Sukrot tomonidan kullanilgan usul, kadimgi X^indiston va Xitoy, shuningdek, Movarounnaxrda kullanilgan baxs- munozalar. Zamonaviy ta’limda kullanilayotgan muammoli ta’lim texnologiyalari 1894 yilda amerikalik psixolog va pedagog J.Dyui tomonidan (Chikago tajriba maktabida) asoslangan.
Bu turdagi ta’lim texnologiyalarining kuyidagi shakllari mavjud:

• 
  muammoli bayon;
  
• 
  muammoli ma’ruza;
  
• 
  evristik suxbat;
  
• 
  muammoli namoyish;
  
• 
  izlanishga asoslangan amaliy mashgulot;
  
• 
  ijodiy topshirik;
  
• 
  xayoliy muammoli tajriba;
  
• 
  muammo farazlarini shakllantirish;
  
• 
  masalalarni muammoli yechishning optimal variant-
  larini tanlash;
  
• 
  muammoli vazifa;
  
• 
  muammoli uyin
  

Muammoli ta’lim jarayonini tashkil etishda ukituvchi tomonidan kullaniladigan metodlar xam muxim axamiyat kasb














113




etadi. Shu sababli ukituvchilar ularni tugri tanlashga e’tibor karatishlari zarur. Kuyidagilar muammoli ta’limning asosiy metodlari sanaladi (33-rasm):

32. 
    rasm. Muammoli ta’lim metodlari
    

3. 
   
   
   Yüklə 433,22 Kb.
   
   Dostları ilə paylaş: