X uzuridagi pedagog kadrlar

XAMKORLIK TA’LIMI TEXNOLOGIYaLARI


Reja:

1. 
   Xdmkorlik ta’limi va xamkorlik ta’limi texnologiya- larining didaktik moxiyati.
   
2. 
   Xdmkorlik ta’limi texnologiyalarining ustuvor tamoyillari, mux,im belgilar va tarkibiy elementlari.
   
3. 
   Tayanch konspekt va uni shakllantirish texnologiyasi.
   
4. 
   “Ajurli arra” strategiyasi - xamkorlik ta’limi texnolo­giyalarining mux,im turi.
   

Tayanch tushunchalar: xamkorlik, xamkorlik ta’limi, xamkorlik ta’limi texnologiyalari, xamkorlik ta’limining ustuvor tamoyillari, xamkorlik ta’limi texnologiyalarining muxim belgilari, xamkorlik ta’limi texnologiyalarining tarkibiy elementlari, tayanch konspekt, “Ajurli arra strategiyasi”.

1. 
   X,amkorlik ta’limi va xamkorlik ta’limi texno­logiyalarining didaktik moxiyati. Zamonaviy sharoitda xamkorlik ta’limi, uni tashkil etish uziga xos axamiyat kasb etmokda.
   

S \
X,amkorlik ta’limi - ukuv jarayonida talabalarning jamoada, kichik gurux va juftlikda bilimlarni birgalikda uzlashtirishlari, uzaro rivojlanishlari, “pedagog-talaba(lar)” munosabatining xamkorlikda tashkil etilishini ifodalovchi ta’lim bulib, uning asosiy FOyasi ukuv topshiriklarini jamoada, kichik guruxlarda yoki juftlikda birgalikda, uzaro xamkorlikda bajarish

5. 
   U
   

Bu turdagi ta’lim turli yunalishlarida tashkil etiladi. Jumladan:

• 
  ta’limiy xamkorlikka asoslanuvchi munosabatlarni tashkil etish;
  
• 
  talabalarga insonparvarlik goyalari asosida individual yondashish;
  
• 
  ta’lim jarayonida kasbiy va ma’naviy birlikning karor topishiga erishish
  

Bu turdagi ta’limning goyalari utgan asrning 80-yillarida J.J.Russo, K.D.Ushinskiy, V.A.Suxomlinskiy, A.S.Makarenko va b. novator-pedagoglarning karashlari asosida shakllangan. Xamkorlik


46

/ \ Juftlik va kichik gurux, ■<	N	-►	/ \ Juftlik va kichik guruxda
a’zolarining uzaro birligi			xar bir a’zoning shaxsiy xamda
			gurux, muvaffakiyati uchun
			javobgarligi
/ \ Juftlik va kichik guruxda xam-			g \ Juftlik va kichik
^k ^o ^r ^l ^i ^k ^k ^a ^a ^s ^o ^s ^l ^a ^n ^g ^an ^u ^kuv- ^b ^i ^l ^i ^sh			gurux, ishining
faoliyatining tashkil etilishi			umumiy baxolanishi

11. 
    rasm. Xamkorlik ta’limining ustuvor tamoyillari
    

Kuyida ushbu tamoyillarning moxiyati ochib beriladi:

1. 
   Juftlik va kichik guruz a’zolarining uzaro birligi. Unga kura ta’lim jarayonida ukuv materiallari juftlik va kichik gurux a’zolarining uzaro birlikdagi xarakatlari asosida uzlashtiradi. Pedagog yaxlit ukuv materialini juftlik yoki kichik guruxlarni shakllantirish asosida ular tomonidan samarali, puxta uzlashtirilishi uchun zarur shartoitni yaratib bera olishi zarur.
   
2. 
   Juftlik va kichik guruzda zar bir a’zoning shaxsiy zamda guruz muvaffakiyati uchun javobgarligi. Xamkorlik ta’limi ta’lim oluvchilarning uzaro, birgalikda ta’lim olishini ta’minlash bilan birga xar bir talabaning juftlik yoki kichik guruxda uzining ichki imkoniyatini tula ruyobga chikara olishi uchun kulay muxitni yaratib bera olishi zarur. Krlaversa, ta’lim olish xamkorlikka asoslanganligi sababli xar bir talaba uzi mansub bulgan juftlik va kichik gurux manfaatlari uchun
   

47




kurashishi, uz jufti va jamoadoshlari bilan muvaffakiyatga erishish uchun mas’uliyatli yondasha olishi zarur.

3. 
   Juftlik va kichik guruxda xamkorlikka asoslangan ukuv-bilish faoliyatining tashkil etilishi. Xdmkorlik ta’limiga kura talabalar ukuv-bilish faoliyatini juftlik va kichik guruxga birikkan xolda tashkil etadi. Xdmkorlik xam nazariy, xam amaliy xarakterga ega mashgulotlarda xam birdek ta’minlanadi. Nazariy mashgulotlarda talabalardan tarkib topgan juftlik yoki kichik guruxlarga nisbatan murakkab bulmagan va kiska muddatda yechish mumkin bulgan ukuv topshiriklari berilsa, amaliy mashgulotlarda esa bir kadar murakkab yoki murakkab vazifalar beriladi. Xdr ikki xolatda xam talabalar juftlik va kichik guruxlarda imkoniyatlarni yagona nuktaga tuplagan xolda ukuv topshiriklarini samarali bajarish, ukuv materialini puxta uzlashtirishga e’tiborni karatadi.
   
4. 
   Juftlik va kichik gurux ishining umumiy baxolanishi. Xdmkorlik ta’limiga kura juftlik va kichik guruxlarda ishlagan barcha talabalarning faoliyati bevosita sherigi xamda guruxoshlarining umumiy faoliyati negizida baxolanadi. Bu xolat xar bir talabada mas’uliyatni yanada oshirishga xizmat kiladi. Zero, xar bir talabaning faoliyati, yondoshuvi, faolligi juftlik yoki kichik gurux faoliyati samaradorligini oshirishga munosib xissa bulib kushiladi.
   

2. 
   X,amkorlik ta’limining muxim belgilar va tarkibiy elementlari.
   

Xdmkorlik ta’limi uzida muayyan belgilarni namoyon etadi. Ular:

• 
  talaba shaxsi, individualligiga e’tibor karatish;
  
• 
  tayyor bilimlarni uzlashtirish va ularni kayta ishlab chikishni inkor kilish;
  
• 
  talabalarda mustakil va tankidiy tafakkurni rivojlantirish;
  
• 
  pedagogga va tengdoshlarga nisbatan ijobiy munosabatning yuzaga kelishini ta’minlash;
  
• 
  talabalarda madaniy mulokot kunikmalarini rivojlantirish;
  
• 
  xamkorlik va uzaro tenglikka asoslangan muxitni yaratish J
  

Ta’lim jarayoni ishtirokchilari urtasida uzaro xamkorlikni karor toptirishga xizmat kiladigan xamkorlik ta’limi xam


48

uzining muayyan tarkibiy elementlariga ega buladi. Bu tarkibiy elementlar kuyidagilardan iboratdir:

1. 
   Tayanch konspekt (fizik, matematik va kimyoviy formulalar, te- ' zislar, izoxlovchi suratlar, kiskacha xulosalar, ramziy belgilar, sxemalar, grafiklar, jadvallar, diagrammalar)dan foydalanish.
   
2. 
   Test (bilimlarni test asosida sinovdan utkazish).
   
3. 
   Baxolash (talabalarning uzlashtirish kursatkichlarini ^baxolash)
   

Xdmkorlik ta’limini kullashda talabalar kuyidagi shakllarda ta’lim oladi:

1. 
   jamoada;
   
2. 
   kichik guruxda;
   
3. 
   juftlikda
   

1. 
   variant: Jamoada ta’lim olish. X^ar bir talabaning yutuklaridan jamoa xabardor buladi, chunki jamoa xar bir talaba tomonidan ukuv materialining muvaffakiyatli uzlashtirilishidan manfaatdor. Zero, jamoaning muvaffakiyati xar bir talaba va uning yutugiga, jamoa oldiga kuyilgan muammoning yechimiga boglik.
   
2. 
   variant: Kichik guruxda ta’lim olish. Talabalar 4-5 nafardan bulib, kichik guruxlarga birlashib, blok xolida berilgan ukuv materiali ustida ishlaydi. Xdr bir talaba material ustida aloxida ishlaydi. Sungra bir guruxdagi talabalar boshka guruxlarga 1 nafardan bulib utishadi va uzlari urgangan material buyicha ekspert sifatida tengdoshlariga ma’lumot bergandan sung uz guruxlariga kaytirib, tengdoshlaridan uzlashtirgan ma’lumotlar bilan uz jamoasi a’zolarini tanishtiradi. Bunda sheriklarni dikkat bilan tinglash, zarur ma’lumotlarni uz daftarlariga kayd etib borish talab kilinadi. Mashgulot sunggida ukituvchi istalgan talabadan urganilgan mavzu buyicha savollarga javob berishini suraydi.
   
3. 
   variant. Juftlikda ishlash. Talabalar juftliklarga bulinadi. Xdr bir juftlik yaxlit mavzu buyicha aloxida topshirik oladi. Birgalikda ishlash asosida juftlik a’zolari uzlariga berilgan materialni uzlashtiradi. Sungra bu xakida jamoa oldida axborot beradi.
   

49

Xdmkorlik ta’limini tashkil etishda talabalardan kuyidagilar talab etiladi:

• 
  sherigi va guruxdoshlari bilan xamkorlikka erishish;
  
• 
  faol ishlash, topshirikka nisbatan mas’uliyatli yondashish;
  
• 
  sherigi yoki guruxdoshlariga ijobiy munosabatda bulish;
  
• 
  nafakat uz yutugi, balki sherigi va guruxining muvaffakiyati uchun javobgarlikni xis kilish;
  
• 
  juftlikda va guruxda ishlash - jiddiy va mas’uliyatli mexnat ekanligini xis kilish
  

Uz moxiyatiga kura xamkorlik ta’limi “pedagog-talaba xam-
korligi” tamoyiliga asoslanib, kuyidagi shakllarda kullaniladi
(13-rasm):