Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə
Yüklə 3,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 103 yaxşılaşdıran, onların qəlbinin dərinliklərinə işıq salan nufzlu adamlardır. Həyatın müxtəlif sahələrində çalışan bu qəhrəmanların boyük bir qismi cavan qızlar və oğlanlardır. Lakin yaşından, fəaliyyət sahəsindən, ixtisasından asılı olmayaraq, ədibin qəhrəmanları öz böyük qayəsi, bu qayə uğrunda mübarizədə təzahür edən ehtirası, xarakterinin bütövlüyü, yaşadığı hisslərin, daxili təlatümün təbiiliyi ilə yaddaşlara həkk olunmuşlar. Bu xüsusiyyətlər keçmiş həyatımızın, tariximizin ən tipik lövhələrini əks etdirən ―Üçatılan‖, ―Geriyə baxma, qoca‖ romanları üçün də səciyyəvidir. Ədəbiyyatşünaslarımız, tədqiqatçılarımız yazıçının yaradıcılığı ilə bağlı qiymətli fikirlərini, mülahizələrini söyləmişlər. Görkəmli alimimiz Yaşar Qarayev yazırdı: ―İlyas Əfəndiyev əfsanə, mahnı və nağıl kimi qələmə aldığı ilk hekayələrlə nəsrə gəlmişdir... Özü də ―nağıl‖, ―əfsanə‖ sözlərini müəlif zahirən də gizlətmir, onu hətta başlığa, sərlövhəyə çıxarır. ―Sarıköynəklə Valehin nağılı‖nda belə səciyyəli ―nağıl ifadələri‖, təhkiyyə və kompozisiya əlamətləri də vardır: - ―aldı Valeh, aldı Sarıköynək‖ və s. Sanki aşıq dastan danışır.‖ (Bax: Qarayev Y. ―Tənqid, problemlər, portretlər‖. Bakı, Azərnəşr, 1976, s.5. – 212 səh.) Görkəmli tənqidçinin bu müşahidəsini ustad yazıçının özü də xatirələrində təstiqləyir. İ.Əfəndiyev yazırdı: ―Uşaq vaxtı eşitdiyim nağıllar, əfsanələr uzun illər boyunca həmişə mənimlə olmuşdur və qəribədir ki, illər keçdikcə də elə bil ki, onlar mənim üçün yeni boyalar, çalarlar əldə etmişdir. Sonralar məlum olmuşdur ki, mənim uşaq təfəkkürümü tamam sehrli bir aləmə çəkib aparan həmin əhvalatların bir qismi Azərbaycan nağıllarından, hətta ―Min bir gecə‖dən gəlir, bir qismi www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 104 dastanlarımızdan, əsatirlərimizdən, qədim inam və ayinlərimizdən, bir qismi də hədislərdən, dini şərhlərdən gəlir, onların bəzisini qələmə alarkən mən ilkin mənbələri yox, öz yaddaşımı, hisslərimi əsas götürmüşəm.‖(Bax: Əfəndiyev İ. ―Sən ey böyük Yaradan‖. Bakı, Şərq-Qərb, s.10.– 161 səh.) Elə, böyük yazıçımızın əksər əsərlərini, həmçinin bu əsərini də oxucu və tənqidçilərə sevdirən əsas bu cəhətlər idi – xalq ruhuna bağlılıq... Akademik Kamal Talıbzadə İlyas Əfəndiyevin romanından ("Sarıköynəklə Valehin nağılı") danışarkən, ilk növbədə, onu qeyd edir ki, bu roman "problemləri, quruluşu, konfliktin xarakteri, üslubu, təhkiyyənin manerası baxımından tənqidi fikrə yeni söz deməyə, müasir nəsrin ideya-sənətkarlıq xüsusiyyətlərindən, üslubi istiqamətlərindən söhbət açmağa imkan verir" (Talıbzadə K. ―Tənqid və tənqidçilər‖, Bakı, 1989, səh. 437). Tənqidçi yalnız romanın bu cəhətini qeyd etməklə qalmırdı, əsərin təhlili gedişində onun verdiyi bu imkanlardan mümkün qədər dolğun istifadə edərək konkret bu romanın timsalında müasir nəsrin inkişaf meyllərini izləyir və meydana çıxarırdı. Bunu təkcə tənqidçilər deyil, yazı-pozu adamları, yazıçının qələm dostları da hiss edirdilər. Xalq şairi Cabir Novruzun bu barədə müşahidələri səciyyəvidir. O, qəzetdə "İlyas Əfəndiyev itgisi..." adlı xatirə-məqalə dərc etdirmişdi. Müəllif yazır: "Onun oxunaqlı, orijinal hekayələri ilə nəsrimizə yeni ruh, yeni nəfəs gəldi. Təsadüfi deyil ki, hər dəfə bu hekayələr çap olunanda oxucuların böyük marağına www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 105 səbəb olurdu. İlyas müəllimin ədəbiyyatımız, mədəniyyətimiz, mənəvi dəyərlərimiz haqqında çıxışları, mülahizələri, müsahibələri, söhbətləri öz təzəliyi, bənzərsizliyi ilə həmişə ehtiram doğururdu. Amma İlyas müəllimi milyonlarla oxucular arasında, ədəbiyyatsevərlər içində sevdirən, tanıtdıran, geniş şöhrətləndirən nəsrimizdə yeni mərhələ olan "Söyüdlü arx", "Dağlar arxasında üç dost", "Sarıköynəklə Valehin nağılı", "Geriyə baxma, qoca" romanları olub. Bu əsərlər indi də müasir və gərəklidir, gələcək nəsillərimiz üçün də əsl tərbiyə məktəbi olacaqdır. Bu əsərlər çap olunanda geniş əks-sədaya, marağa, sözün yaxşı mənasında mübahisələrə, müzakirələrə, ədəbi aləmdə canlanmaya səbəb olurdu. Ona görə ki, yazıçı dövrün çox mühüm ictimai-siyasi. mənəvi problemlərinə toxunurdu.‖ (Bax: Cabir Novruz. ("Xalq qəzeti", 15 noyabr 1998.) Tənqidçi-ədəbiyyatşünas Vaqif Yusifli İlyas Əfən- diyev yaradıcılığını obrazlı şəkildə, ümumən belə qiymətləndirir: "...İlyas Əfəndiyev haqqında düşünəndə quruyub xəzəl olsa belə, öz ətrini, rayihəsini itirməyən, elə bil yenicə dirilən boy çiçəyini xatırlayırsan. İnsanlar arasında ən zərif, ən kövrək, ən bakirə hissləri də həmin boy çiçəyinin ətri ilə müqayisə etmək olar. Bir də ona görə ki, İlyas Əfəndiyevin nəsri və dramaturgiyası bütünlükdə bu incə hissləri şairanə bir dillə tərənnüm edir.‖ (Bax:Vaqif Yusifli. ―Tənqid yarpaqları‖. Bakı, 1998, səh. 26.) Tənqidçinin müşahidə etdiyi onun bu özünəməxsus- luğu, lirizmi, zərifliyi, ən kövrək və bakirə hissləri ―Sarıköynəklə Valehin nağılı‖ romanında da özünü tam göstərir. Yüklə 3,14 Kb. Dostları ilə paylaş:
|