Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə
Yüklə 3,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 106 Vaqif Yusiflinin görkəmli tənqidçi Akif Hüseynovla birlikdə 1978-ci il ədəbi prosesində nəsr haqqında yazdıqları icmalda İlyas Əfəndiyevin ―Sarıköynəklə Valehin nağılı‖ romanı geniş, əsaslı elmi-nəzəri və estetik təhlilə cəlb edilibdir. Məqalədə oxuyuruq: ―Romanın qəhrəmanları bizim müasirlərimizdir. İ.Əfəndiyev qələminin tanış xüsusiyyətlərini bu romanda da aşkar görürük. Əsərdə həyata realist və romantik baxış qovuşmuşdur. Sərt, kəskin boyalarla şeiriyyətli, poetik yüksəkliyə qaldırılmış lövhələr bir-birini əvəz edir. ...Romanın kompozisiyasında nağılvari əlamətlərin mövcudluğu təhkiyyəyə şirinlik və cazibədarlıq aşılayır. Müəllif burada nağıl-dastan üslubundan istifadə edərək dövrün və cəmiyyətin yaratdığı pisliklərə, mənfiliklərə, şərə qarşı mübarizə motivini önə çəkir, şirin bir təhkiyyədə təzadlı lövhələr yaradır.‖ (Bax: ―Ədəbi proses – 1978 (nəsr, poeziya, dramaturgiya, tənqid)‖, Bakı, ―Elm‖ nəşriyyatı, 1980.) Bu roman haqqında danışan digər bir tənqidçi, əsərin məziyyətlərini bunda görür: "İlyas Əfəndiyevin bədii nəsrində şəxsiyyətin fərdi xüsusiyyətlərini göstərmək, xarakterlərin özünə- məxsusluğunu müəyyənləşdirmək, həyatın gedişində meydana çıxan insani və ictimai ziddiyyətlərin mahiyyətinin üzə çıxarılmasında fərdi münasibətlərin rolunu əsaslandırmaq, sübuta yetirmək kimi keyfiyyətlər diqqəti xüsusilə cəlb edir.‖ (İsmayıl Öməroğlu. ―İnsan həyatda və sənətdə‖. Bakı, 1998, səh. 106.) ―Sarıköynəklə Valehin nağılı‖ romanı oxuculara, gənclərə ciddi mənəvi-əxlaqi təsir göstərmiş, əsərin qəhrəmanlarının mövqeləri və xarakterləri örnəyə www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 107 çevrilmişdi. Mətbuatı nəzərdən keçirərkən bir neçə nümunələrlə rastlaşdıq. ―Müxalifət" qəzetinin hüquq şöbəsinin reportyoru Sona Qasımova ixtisasca hüquqşünasdır. O yazır ki, ―orta məktəbdə təhsil alarkən "Sarıköynəklə Valehin nağılı"nı (İlyas Əfəndiyev) oxuduqdan sonra, gələcəkdə hüquqşünas olmaq fikrinə gəlib." (Bax: "Bu gün" qəzeti, 9-13 sentyabr 1998.) Məşhur xalq artisti İlham Əsgərov müsahibəsində jurnalistin sualını belə cavablandırır: "- Yaratdığınız rollar arasında xaraktercə sizə yaxın olanı varmı? - ... Məsələn, "Sarıköynəklə Valehin nağılı"ndakı (İlyas Əfəndiyev) Valeh... haradasa mənə oxşayır." (Bax: İlham Əsgərov – müsahibə. "Yeni Azərbaycan" qəzeti, 22 avqust 1998.) Xalq şairi, filologya doktoru Sabir Rüstəmxanlı İlyas Əfəndiyev yaradıcılığının ədəbi-estetik, mənəvi-əxlaqi, ruhi-psixoloji tərəfindən danışarkən yazır: "Sevimli xalq yazıçımız İlyas Əfəndiyevin əsərləri dağlar arxasındakı uzaq dağ kəndlərində, sonsuz görünən yeniyetməlik və gənclik illərində bizim yaxın dostumuz olmuşdu. Hekayələrindən, povestlərindən can atdığımız bir həyatın, istedad və qabliyyətlə bütün qapıları açmaq mümkün olan, sevgisi şan-şöhrətdən, toxluqdan çox sadə halallığa, duyğulu nəcibliyə meyl edən bir dünyanın həniri üzümüzə vururdu. Ona öz yazıçımız kimi baxırdıq. Çünki gələcəyimizə olan ümidlərimizə qanad taxırdı; kənddə böyüməyin, kasıblığın üzüqaralı olmadığına, əksinə, bir çox hallarda üstünlük olduğuna inandırırdı. Təsvir etdiyi həyatın romantikası yeniyetməlik xəyallarımızla üst-üstə düşürdü. O sanki bizim yaşadı- www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 108 ğımız təbiətin şəklini çəkirdi.‖ (Bax: Sabir Rüstəmxanlı. "Ədəbiyyat qəzeti", 7 avqust 1998.) Bütün bunlar İlyas Əfəndiyev yaradıcılığının təbiiliyindən, xarakterlərinin həyatiliyindən, hadisələrə həssas münasibətindən, yaratdığı gənclərin obraz- larındakı romantik vüsətdən, insanlar arasındakı münasibətlərdəki inandırıcı səmimiyyəti dürüst əks etdirməkdən irəli gəlirdi. Böyük, həssas cənublu ziyalımız, yazıçı-publisist, ədəbiyyatşünas Doktor Cavad Heyət (Cavad Heyət – cərrah-alim, İranda ilk dəfə açıq ürək əməliyyatını (koronar şuntlama) gerçəkləşdirən, Beynəlxalq Cərrahlar Cəmiyyətinin idarə heyətinin və Paris Cərrahlar Akademiyasının üzvü, professor Həmid Nitqi, Məhəmmədəli Fərzanə, Həsən Məcidzadə Savalan, Kərim Məşrutəçi (Sönməz), Mənzuri Xamneyi, Səməd Sərdarniya, Qulamhüseyn Beqdeli ilə birlikdə Tehranda "Varlıq" dərgisinın təsisçisi /36 ildir nəşr edilir/, türkologiyaya aid yeddi cildlik kitabın müəllifi, Azərbaycanın müxtəlif universitetlərinin fəxri doktoru və professoru, Türk Dil Qurumunun fəxri sədri, eləcə də İstanbul Universitetinin fəxri doktoru – red.) İlyas Əfən- diyevdən bəhs edən oçerkində bütün bunları duyaraq, yazır: "İlyas Əfəndiyev Azərbaycan ədəbiyyatında qüvvətli və qabaqcıl bir nasir və dramaturq kimi tanınmışdır... Onun əsərlərində incə lirika vardır. Hadisələrə olan həssas münasibəti nəticəsində ən sadə və adi mövzulara romantik vüsət vermək, hadisə və təzadlardakı, insanlar arasında olan münasibətlərdəki daxili duyum (əqidə) və qaynaqları açıb göstərmək, surətləri içəridən, ruhi hallarını baş verdiyi daxili Yüklə 3,14 Kb. Dostları ilə paylaş:
|