Xalqaro birliklar tizimi – si

4.2 Qo‘llash tavsiya etilmaydigan, SI tarkibiga kirmaydigan birliklar.
Yana shunday SI tarkibiga kirmaydigan birliklar ko‘p sonli birliklar mavjudki, ularni ushbu risolada sanab o‘tishning iloji yo‘q. Bunday birliklar qandaydir tarixiy ahamiyati, yoki, faqat maxsus sohalarda (masalan, neft barreli kabi) qo‘llanadigan, yoki, ayrim mamlakatlardagina tarqalgan (yard, fut, dyum kabilar) o‘lchov birliklaridir. O‘TXQ, mazkur turdagi o‘lchov birliklarining, zamonaviy-ilm fanda qo‘llanilishida istiqbol va ma’no ko‘rmayotir. Biroq, shunday birliklarning muqobil SI birliklaridagi mos qiymatlarini eslatib o‘tish, ko‘p yillardan beri davom etib kelayotgan an’ana bo‘lib hisoblanadi. Shu tufayli ham, O‘TXQ bunday turdagi birliklarning ro‘yxatini va ularning SI birliklariga o‘girish koefitsientlarini keltirib o‘tishni lozim topdi va uni faqat O‘TXQ rasmiy veb-saytidagi quyidagi manzilda joylashtirildi:
www.bipm.org/en/si/si_brochure/chapter4/conversion_factors.html.
www.Orbita.Uz kutubxonasi

5.Birliklarning nomlari, belgilari va fizik kattaliklarning qiymatlarining

Xalqaro birliklar tizimi – SI
43
w w w . O r b i t a . U z : I l m i y – o m m a b o p a d a b i y o t l a r t u r k u m i d a n .
yozilish qoidalari.
Belgilar va raqamlarning yozish qoidalarining eng asosiylari, avvaliga 9-O‘TXK (1948; Rezolyutsiya 7) da belgilangan edi. Keyinchalik ular, ISO, IEC va boshqa tashkilotlar tominidan ko‘rib chiqilgan. Natijada, hozirda, bu sohada, birliklarning belgilari va nomlarini; old qo‘shimchalarning belgilari va nolmlarini; hamda, fizik kattaliklarning belgilarining yozilishi, qiymatlarining ifodalanishi qoidalari borasida umumiy kelishuvga erishilgan. Ushbu bo‘limda keltirilgan qoidalar va uslubiy kelishuvlarga rioya qilish, xalqaro ilmiy-texnikaviy hujjatlarni oson o‘qishni ta’minlaydi.
5.1 Birliklarning belgilari.
Birliklarning belgilarini, qo‘llanayotgan matn turidan qat’iy nazar, tik harflar bilan yoziladi. Birliklarning belgialri, agar ular atoqli ot bo‘lmasa, so‘z o‘rtasida va oxirida kelganida, kichik harflar bilan, so‘z boshida kelganida esa, bosh harflar bilan yoziladi.
16-O‘TXK (1979, Rezolyutsiya 6) istisno tariqasida, hajm birligi ‒ litrning belgisi uchun, kichik l (el) va 1 (bir) raqamlarining yozilishidagi shaklan o‘xshashliklar tufayli kelib chiqishi ehtimoli bo‘lgan chalkashliklarni oldini olish maqsadida, katta L va kichik l harfalrining har ikkalasidan ham foydalanishga ruxsat berildi.
Agar o‘nli karrali yoki ulishli qiymatni ifodalaydigan old qo‘shimcha ishlatilayotgan bo‘lsa, old qo‘shimcha, birlik belgisi oldiga, oraliq joy tashlamasdan yoziladi. Old qo‘shimchalarni yakka holda, hamda, boshqa old qo‘shimchalar bilan birikma tarzida qo‘llash mumkin emas.
Briliklarning belgilari – matematik obyektlar bo‘lib, ularni qisqarma shaklga (abbreviatura) keltirsh mumkin emas. Shuning uchun ham, so‘z yakunida kelgan holatlardan tashqari, boshqa o‘rinlarda, bitta gap tarkibidagi birliklarning nomlari va belgilarini o‘zaro aralashtirib yozish va ularga ko‘plik shaklini ifodlaovchi qo‘shimchalar qo‘shishga ruxsat etilmaydi, chunki, birlik nomlari matematik obyektlar hisoblanmaydi.
algebradagi bo‘linma va ko‘paytmalarni yzoish qoidalari amal qiladi. Belgilar
bilan ko‘paytmalarni yozishda, ko‘paytma belgisi sifatida, belgilar orasida bo‘sh joy tashlab yoki, matn satrining yarmiga (markaziga) ravon joylashadigan nuqta (∙) belgisi bilan yozish kerak, chunki, ayrim hollarda, ko‘paytma belgisi
m, metr; s, soniya;
Pa, paskal;
Om, om
L yoki, l; litr