Xalqaro birliklar tizimi – si

To‘g‘ri: 25×60.5
noto‘g‘ri:
25∙60.5
To‘g‘ri:
(20 m)/(5 s)=4 𝑚
𝑠
To‘g‘ri:
(a/b)/c; noto‘g‘ri: a/b/c
To‘g‘ri:
n=1.51,
noto‘g‘ri:
n=1.51×1,
bunda n – sindirish ko‘rsatkichi fizik kattaligi.
xB=0.0025=
=0.25%
bunda, xB – B moddaning konsentratsiyasi
(Molyar konsen-
tratsiya) fizik kattaligining
Masalan:
Ko‘zgu, fotonlar
oqimining 95% qismini
ϕ=3.6 % to‘g‘ri;
ϕ=3.6 % (V/V)
noto‘g‘ri. Bunda
ϕ nisbiy hajm.
www.Orbita.Uz kutubxonasi
Xalqaro birliklar tizimi – SI
49
w w w . O r b i t a . U z : I l m i y – o m m a b o p a d a b i y o t l a r t u r k u m i d a n .
Nisbiy qiymatlarni ifodalovchi (masalan, massa konsentratsiyasi, solishtirma hajm, nisbiy noaniqlik va ho kazo) o‘lchamsiz fizik kattaliklarning qiymatlarini ifodalashda, aynan bir xil birliklarining o‘zaro nisbatidan foydalanish ko‘pincha samaraloroq bo‘ladi.
10‒6 ni ifodalovchi «ppm» (promille) iborasi ham amalda ko‘p qo‘llanadi, u biror kattalik qiymatining 1 dan 106 gacha bo‘lgan milliondan ulushlarini bildiradi. Mazkur ifoda, «foiz» iborasi, qiymatning yuzdan bir ulushini ifodalagani singari bo‘lib, faqat «ppm» - milliondan ulush degan ma’nodadir. Shuningdek, «milliarddan qism», «trillondan qism» iboralari hamda ularning
qisqartmalari «mu» («ppb»), «ppt» o‘lchovlarda va fizik kattaliklarning qiymatlarini ifodalashda keng qo‘llanadi. Biroq ularning mohiyati va yozilishlari, turli xalqlarda, mahalliy til an’analiriga bog‘liqdir1. Shu sababli, ushbu iboralar va ularning qisqartmalaridan ilmkon qadar foydalanmaslik zarur (Ingliz tilida gaplashuvchi mamlakatlarning ayrimlarida, billion deb 109 ni va trillion deb 1012 ni aytishadi, biroq, boshqa ayrimlarida esa, billion 1012, trillion esa 1018 ni ifodalaydi. Shuningdek, bu kabi chalkashliklarni battar chigallashtirgan holda,
«ppt» ni ham ba’zi davlatlar va xalqlar, «mingdan ulush» tarizda ham talqin qilishadi).
%, ppm, va ho kazo shu kabilar qo‘llanilganda, qiymati ifodalanayotgan fizik kattalikning o‘lchamlikka ega emasligini ta’kidlab o‘tish zarur.
1 Ingliz tiliga asoslangan ko‘plab tillarda, xususan AQSH va Kanadada, Buyuk Britaniya va uning hamdo‘stligi mamlakatlarida, milliondan keyingi o‘z nomiga ega katta son, ya'ni, 109 soni, «billion» deb ataladi, uning qisqartmasi ham «ppb» tarizda yoziladi; aksincha, o‘zbek tilida va boshqa ko‘plab tillarda, 109 sonini «milliard» deyiladi. Shunga muvofiq, «milliarddan ulush» so‘zi uchun o‘zbek tilidagi qisqartma va «milliondan ulush» so‘zining qisqartmasi «ppm» bilan bir xil bo‘lib qolmasligi uchun, milliarddan ulush iborasini to‘liq yozish, yoki, uning xalqaro qisqartmasidan foydalanish tavsiya etiladi. Trillion so‘zi, Umuman olganda, O‘TKQ, «ppb» va «ppt» qisqartmalaridan imkon qadar foydalanmaslikni tavsiya etadi.
xB=2.5×10‒3
=2.5 mmol/mol
ur(U)= 0.3 μV/V bunda, μ –
o‘lchangan voltaj
U ning nisbiy noaniqlik ko‘rsatkichi.
www.Orbita.Uz kutubxonasi