Xələfli A. A
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
159 g= gn burada g hər bir müşahidə məntəqəsində anomaliyanın qiyməti, n- sahədə müşahidə məntəqlərinin sayıdır. g ort qiyməti bu sahə üçün məhəlli sahənin qiymətinə uyğundur, cünki kiçik bircinsliliyə malik olan sahələr toplanılanda zəifləyir. Belə halda ehtimal olunur ki, sahənin məhəlli tərkib hissəsi səlis dəyişir. Təçilin anomal qiymətini sahənin mərkəz hissəsində iki sahənin fərqi kimi təyin edirlər, yəni sahənin cəm qiymətindən bu sahənin orta qiyməti çıxılır. g a = g- g ort Bu üsulda böyük üstünlük sahənin ölçüsünün seçilməsidir. Təçrübədə sahənin ölçülərini sadə hesablamalarla, təçrübi olaraq seçirlər. Ən yaxşı nəticə o vaxt alınır ki, sahəyə düşən ölçmələr kifayət qədərdir müsbət və mənfi anomaliyaların sayı da bərabərdir. Bu isə bizə imkan verir ki, yerli geoloji hədəfin yerini, formasını və ölçülərini tam təyin edə bilək. § 52. Anomaliyanın kəmyyətcə təhlili Qravitasiya anomaliyasının kəmiyyətcə təhlili ondan ibarətdir ki, həyəcanlanmış hədəfin formasını, ölçüsunu məkanda yerini, kütləsini və sıxlığını təyin etməyə imkan versin. Bu işlər riyazi formullarla qrafiki şəbəkələrin nəzəri əyrilərinin atlasından istifadə etməklə təyin olunur. Bunun üçün geoloji məlumatlardan və süxurun sıxlığı haqda olan məlumatdan mütləq istifadə olunmalıdır. Kəmiyyətcə təhlilin nəticələrindən istifadə edərək müəyyən istiqamətdə sxematik geoloji geofiziki kəsiliş, yaxud da səthin müxtəlif sıxlıqlı mühitini ayıran struktur xəritələri (sxemləri) qurulur, axtarış quyüsu qazılması üçün təkliflər hazırlanır və nəhayət müxtəlif geofiziki işlərin aparılması üçün yeni layihə hazırlanır. Qravikəşfiyyat təcrübəsində analiitik üsuldan geniş istifadə olunmağa başlanıb. Bu üsul təkcə düzgün formaya malik olan cismlər üçün hesablanılıbdır. Seçmə üsulu geoloji hədəflərdən daha mürəkkəb formalı anomaliyaları təhlil etməyə imkan verir. 160 Kəmiyyətcə təhlil üçün anomaliyanın uzanma istiqamətinə perpendikulyar hesablama profili seçilir. Sadə formalı cisim üçün əks məsələnin analitik üsulla neçə həll olunmasına baxaq. Çöl işində qravikəşfiyyat üsulu ilə simmetrik müsbət g anomaliyası alınıb (şəkil 53). Kefiyyətcə təhlil işi apardıqan sonra belə nəticə çıxarmaq olar ki, anomaliyanın g sıxlığı anomaliyanın yerləşdiyi mühitin sıxlığından çoxdur və hədəf kürə formasına yaxın cismdən ibarətdir. Kürə formalı cismin qravitasiya təsiri aşağıdakı formula ilə hesablanır. g=GMh/r 3 G qravitasiya sabiti, M-cismin artıq qalan kütləsi, h kürənin mərkəzinin yerləşdiyi dərinlikdir. 2 2 x h r Burada x absis oxu uzərində istənilən nöqtədir. g əyrisinin maksimum qiymətini kürənin mərkəzi uzərində təyin edirlər. Şəkil.53. Kürə formalı kütlə üzərində g əyrisi. 161 g=GM/h 2 cünki x bu nöqtədə sıfıra bərabərdir. Maksimumdan 0 0,5 məsafəsinə uzaqlaşan nöqtə üçün sərbəstdüşmə təcilinin qiyməti maksimum qiymətin yarısına bərabər olmalıdır. g 0,5 =0,5 g max bərabərdir, buradan tənlik də qurmaq olar 0,5 g max =GM2h= 2 3 2 5 , 0 2 ) ( h x GMh ; 2h 3 =(x 2 0,5 +h 2 ) 2 3 Burada kürənin mərkəzinin yerləşdiyi dərinlik aşağıdakı formula ilə təyin olunur. H=1,3x 0,5 Artıq kütlə M aşağıdakı formul ilə təyin olunur. M= g max h 2 /G X 0,5 və g max qiymətləri anomal dəyişmə qrafikindən götürülür (şəkil 53-ə bax) Əgər artıq sıxlıq kürəvari cism üçün məlumdursa, onda onun həcmini və R radiusunu aşağıdakı nisbətdə təyin edə bilərik. M=V = 3 4 R 3 onda kürənin üst sərhədinə qədər olan dərinlik h 1 = h- R və kürənin alt sərhədinə qədər dərinlik h 2 = h+ R. Beləliklə, sərbəstdüşmə təcilinin qradient əyrisindən dərinliyi hesablamaq olar. Analitik hesablama düstürları müxtəlif cismlər üçün də işlənib hazırlanmışdır. Mürəkkəb formalı cismlər (kütlələr) üçün bu düstürlar da mürəkkəb olurlar, ərazidə anomaliyanın paylanması və əyrisinin forması da müxtəlif olur. Buna baxmayaraq, bütün hallarda yatım elementləri təyin oluna bilər. Bunu ya sərbəstdüşmə təcilinin anomaliyası ilə, ya da qravitasiya sahəsinin qradienti ilə təyin edirlər. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|