Xələfli A. A
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
165 2. Orta keçiriçilikli = 10 2 -10 7 Om.m. bu, bir neçə silikatlarla (serpentin), karbonatlarla (siderit) və çoxlu oksidlərlə (hematit, ilme- nit, qonur daş kömürü, tərkibində duz olmayan su və başqaları ilə təmsil olunur. 3.Yaxşı keçiricilər <10 Om.m. buraya təbii mis, gümüş, sulfidlərin çoxu, bir neçə oksidlər (maqnetit, titanomaqnetit), qrafit, antrasit kömürü, duzlu sular (lay suları, dəniz suları) daxildir. Demək olar ki, bütün süxur əmələ gətirən minerallar gips, filiz mineralları isə yaxşı elektrik keçiriciliyinə malikdir. Yaxşı keçirici minerallar süxurda adətən az olur. Əgər keçirici minerallar süxurun tərkibində düzülərək bir-biri ilə əlaqəli sementlənibsə, yaxud da damar şəklində düzülibsə və süxuru dəlib keçirsə, onda süxur elektrik çərəyanını yaxşı keçirəcək (müqavimət azdır). Əgər filiz mineralları süxurun tərkibində bir-birindən sementlə və başqa pis keçirici minerallarla əhatə olunubsa, bunlar arasında birləşdirici bir əlaqə yoxdursa, cərəyan keçməyə yol yoxdursa, onda süxurun müqaviməti çox olur. Süxurun tərkibində mineral və boşluqlar xaotik olaraq yerləşiblərsə, süxurun xüsusi müqaviməti istənilən istiqamətdə eyni olaçaq, belə süxurlara izotrop süxurlar deyilir, cünki belə süxurlar elektrik cərəyanını bütün istiqamətlərdə eyni cür keçirirlər (şəkil 54 a). Süxurun tərkibində boşluqlar və minerallar uzununa yerləşirsə, belə süxurlara anizotron süxurlar deyilir, Belə süxurdan cərəyan buraxdıqda müxtəlif isti qamətlərdə keçiriçilik müxtəlif olaçaq (şəkil 54 b), yəni müxtəlif istiqamətlərdə süxurun xususi müqaviməti müxtəlif 166 Şək. 54. Xususi elektrik müqavimətinin süxurun teksturasından asılılığı. Süxurlar a. bircinsli; v. qeyri-bircinsli. olaçaq. Xususi müqaviməti- 1 süxurların laylanma istiqamətindəki qiymətinə; uzununa müqavimət təbəqələşməyə perpendikulyar istiqa- mətə, n -ə isə eninə müqavimət dnyilir. Uzununa müqavimət, 1 həmişə eninə müqavimətdən kiçikdir l , < n. Anizatroniyanı miqdar etibarı ilə təsvir edən kəmiyyətə mikroanizatropiya əmsalı deyilir bu = l н kimi ifadə olunur. Bu əmsal izotrop süxurlar üçün 1- dən 2-yə kimi, anizatrop süxurlar üçün isə 2-dən çox olur. İçərisində boşluqları çox olan süxurlar o vaxt böyük keçiriciliyə malik olurlar ki, həmin boşluqlar yaxşı keçiricilikli elektrolitlərlə kifayət qədər dolmuş olsun. Elektrolitlər müqavimətlərinə görə bir- birindən tərkibində həll olunan duzların miqdarına (zənginliyinə) və temperaturuna görə fərqlənirlər. Süxurun boşluqlarına dolan mineral suların tərkibində duzların miqdarı nə qədər çox olsa, süxurun xüsusi müqaviməti bir qədər az olur. Böyük keçiricilikli mineral sulara yeraltı sular, dənizlərin suları aiddir. Yağış, göl və çay sularında mineral duzlar az olur və böyük xususi müqavimətə malikdirlər. Müqavimət temperaturdan asılıdır: temperatur artdıqca müqvimət azalır, azaldıqca müqavimət artır. Donmuş maye və süxurlar böyük xüsusi müqavimətə malikdir. Süxurlarda olan məsamələr neft və başqa pis keçirici mayelərlə və qazla dolduqda süxurun xususi müqa- viməti artır. Əsas süxurlar çökmə, püskürmə və metamorfik süxurlar 167 daxilində müxtəlif boşluqlara malikdir. Bu səbəbdən həmin süxurlar müxtəlif müqavimətli olacaqdır.Çökmə süxurlar kiçik müqavimətli olur (10 -1 - 10 6 Om.m. Ən az müqavimətə ən çox boşluğu olan və böyük nəmliyə malik olan süxurlar malikdir: gilli qum daşları, alevrolitlər (10 -1 –10 2 Om.m). Quru qumlar və az məsaməli çökmə süxurlar-kips, daş duz, anhidrid (10 4 -10 6 Om.m) böyük müqavimətə malikdir. Püskürmə süxurları kiçik məsaməliyə malikdir, ona görə də böyük xüsusi müqavimətlidir(10 2 –10 5 Om.m). Bəzən bu süxurlarda müqavimət süxurun çatlığı və bu çatların mineral sularla dolması və yaxşı keçirici mineralın (qranitlər = 10 2 - 10 5 Om.m dioritlər 10 4 - 10 5 Om.-m , qabro 10 2 - 10 5 Om.m ) olması hesabına böyük keçiricilikli və yaxud kiçik xususi müqavimətli olurlar. Metamorfik süxurlar çökmə və puskürmə süxurları arasında müqavimətinə görə aralıq vəziyyətdədir. Metamorfikləşmə dərəcəsi artdıqca müqavimət də artır, yəni həm məsaməlilik, həm də nəmlik azalır. Filizlərin xususi müqaviməti filizin tərkibindəki yaxşı keçirici mineralın faizindən, quruluşu və xarici əlamətlərindən, pis keçirici minerallarla qarşılıqlı müvazinətindən asılıdır. Böyük keçiriciliyə kolçedan və polimetallik filizlər malik olur. Piskeçirici filizlərə sfalerit, arsenoqirit, sulfid oksidləri daxildir. Süxurların xususi elektrik müqavimətinin geniş miqyasda dəyişməsini nəzərə alaraq mütləq hər rayonda bunu öyrənmək vacibdir. Bundan başqa, süxurların fiziki xassələri: dielektrik nüfuzluğu və qütbləşmə meyarı öyrənilir. Dielektrik nüfuzluğu göstərir ki, dielektriklərdə elektrik sahəsinin gərginliyi havada olan elektrik sahəsinin gərginlyindən neçə dəfə azdır. Dielektrik nüfuzluğu ölçüsuz kəmiyyətdir və yüksək tezlikli elektromaqnit sahələrində ölçmələr apardıqda böyük əhəmiyyət kəsb edir. Sabit cərəyanla işlədikdə -nun qiyməti vahidə yaxın olur. Qütbləşmə t süxurun bərk və maye səthlərində gedən fiziki-kim- yəvi proseslərdən asılıdır. Sabit və yaxud dəyişən cərəyanın təsiri ilə Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|