XəZƏr universiteti erciyes universiteti

12 
 
Ədəbiyyat siyahısı: 
1.
 
Axundlu  Y.  Məmməd  Səid  Ordubadi  irsinin  nəşrində  mühüm  addım.  525-ci  qəzet, 
2013-cü il 06 yanvar.  
2.
 
Əliyev İlham.  Məmməd Səid Ordubadinin 140 illik  yubileyi haqqında  Azərbaycan 
Respublikası Prezidentinin Sərəncamı. “Azərbaycan” qəzeti, 2012-ci il 11 aprel.  
3.
 
Əzizov E. Difai. XX əsrin əvvəllərində erməni-azərbaycanlı münaqişəsinin ilkin tarixi 
şərtləri və səbəbləri, Bakı-2009, 364 s.  
4.
 
Əzizov T. Azərbaycan XX əsrin əvvəllərində. Bakı, “Zaman”, 1997. 256 s.  
5.
 
Həbibbəyli İ. Ədəbiyyat nəhəngi. “Azərbaycan” qəzeti, 2012-ci il, 23 oktyabr.  
6.
 
Məmmədli A. Azərbaycançılıq mollanəsrəddinçilərin fərdi yaradıcılıq kontekstində: 
Məmməd Səid Ordubadi. 525-ci qəzet. 2012-ci il 16 may.  
7.
 
Ordubadi M. S. Əsərləri. Səkkiz cilddə. II cild, Pyeslər və romanlar, Bakı: Azərbaycan 
Dövlət Nəşriyyatı, 1964, 494 s.  
8.
 
Ordubadi M. S. Gizli Bakı. Bakı: Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, 1972,294 s.  
9.
 
Ordubadi M. S. Dumanlı Təbriz. Roman. Birinci və İkinci kitab. Bakı., Yazıçı, 1985, 
374 s. və 730 s.  
10.
 
Ordubadi M. S. Qanlı illər. Bakı, 1991, 184s.  
 
M. S. ORDUBADİ YARADICILIĞINDA MİLLİ KİMLİYİN İFADƏSİ 
 
Rəna Rəcəbli 
 
Abstract 
 
The works written in national spirit of poets and writers plays a great role in the study 
of material and spiritual culture of Azerbaijani people. National-spiritual values and national 
identity of Azerbaijan people has been the object in creative works of such writers as Nizami, 
Khagani,  Nasimi,  Fizuli,  Khatai,  Vagif,  M.  F.  Akhunzadeh,  M.A.Sabir,  J. 
Mammadguluzadeh, N. Narimanov, H. Javid, including M. S. Ordubadi.  
Nationality  and  national  moral  values  in  a  wide  range  were  reflected  in  “Foggy 
Tabriz”, “Sword and Pen”, “Unhappy millionaire, or Rzaqulufirensimeab” and other works 
of Mammad Said Ordubadi. Being truly ethnographer M. S. Ordubadi serves as a describer 
of national values and identity of Azerbaijani people and performer of their dreams. When 
we  read  his  writings,  the  image  of  intellectual  dreaming  national  development,  worrying 
about the people, knowing deeply life of the people is come in front of our eyes.  
Ethnographic  materials  reflected  in  the  works  of  M.  S.  Ordubadi  dated  in  terms  of 
learning  national  identity,  social  life,  family,  material  and  spiritual  culture  of  Azerbaijan 
people in the late of XIX century –early of XX century.  
Along with being national and original artist, M. S. Ordubadi didn`t fit with the scope 
of national framework and a set period of time. Developed in a national basis with the national 
identity,  he  wrote  about  the  best  thoughts  and  wishes,  material  and  spiritual  culture,  life 
struggle of all progressive mankind.  
Keywords: national identity, national values, material and spiritual culture 
 
 
 
 
 

---

13 
 
AZƏRBAYCANIN QƏHRƏMANLIQ DASTANLARINDA MİLLİ 
KİMLİYİN İFADƏSİ 
Təranə Nəsimi Quluzadə 
 
Qloballaşma dövründə müxtəlif xalqların mədəni dəyərlərinin geniş öyrənil-
diyini  nəzərə  alaraq,  xalqımızın  qədim  milli  kimlik  xüsusiyyətlərinin  öyrənilməsi 
böyük əhəmiyyət daşıyır. Bu prosesdə şifahi və yazılı xalq yaradıcılığının tədqiqi 
mühüm yer tutur.  
Qədim Azərbaycan mədəniyyətinin mühüm bir tərkib hissəsini olanşifahi və 
yazılı  xalq  yaradıcılığı,  ədəbi  düşüncələri,  özünəməxsus  dünyagörüşüı  olmuşdur. 
Bütün  dünya  xalqlarında  olduğu  kimi,  qədimazərbaycanlıların  söz  sənəti  onların 
təsərrüfat  həyatı,  maddi  və  mənəvi  mədəniyyəti,  ailə-nikah  münasibətləri  ilə  bila-
vasitə bağlı olmuşdur. Məhz bu mədəniyyətin inkişafı nəticəsində minillər ərzində 
azərbaycanlı milli kimliyi formalaşmışdır.  
“Azərbaycan  xalqı  və  onun  ulu  əcdadları  üçün  hələ  sinifli  cəmiyyətin  ya-
ranmasıdan çox-çox əvvəl xalqtəxəyyülündə şüursuz bədii bir şəkildə işlənmiş təbiət 
və  ictimai  formalar  incəsənətin  müqəddəs  şərti  olmuşdur.  Qədim  azərbaycanlılar 
təxəyyül vasitəsilə təbiət qüvvələrinə üstün gəlməyə, onları tabe etməyə vəmüəyyən 
şəklə salmağa çalışmışdır”[3].  
Şifahi  və  yazılı  xalq  yaradıcılığında  bu  “şəkil”  özünü  daha  bariz  formada-
göstərir. Xüsusilə, dini görüşlərin söz vasitəsilə əfsanə, əsatir, rəvayət, nağıllar, ba-
yatılar,  dastanlardatəcəssümünü  çox  aydın  şəkildə  görmək  mümkündür.  Bütün 
bunlar yazılı ədəbiyyatdan çox-çox əvvəllər mövcudolmuş şifahi ədəbiyyatın nümu-
nələridir.  Qədim  Azərbaycan  ədəbiyyatının  bütün  nümunələrində  dini  görüşlərin, 
inanaclarıntəzahürü  olan  süjetlər,  motivlər,  zoomorfik  və  antropomorfik,  kosmik 
surətlərlə rastlaşmaq mümkündür.  
Bədii sözün, şerin hətta “tanrılara belə təsir edə biləcək qüdrətinə inanan qə-
dim  azərbaycanlı  da  təbiətqüvvələrini,  təbii  hadisələri,  öz  arzusuna,  istəyinə  tabe 
etdirmək məqsədilə xüsusi ovsunlaryaratmışdı ki, bu da xalq şerimizin mənşəcə ən 
qədim,  sadə,  ibtidai  növlərindən  biri  olaraq  əsrlər  boyuyaşamışdır”.  Bu  cür  sehr, 
ovsunu hələ uşaq yaşlarından sevə-sevə oxuduğumuz, qüdrətinə, möcüzəsinə hey-
ranqalaraq  inandığımız  dastanlardan  görmək  mümkündür  ki,  Azərbaycanın  şifahi 
ədəbiyyatı bu cürəsərlərlə çox zəngindir.  
Dastan xalqın tarixi, soyköküdür. Dastanda xalqın özü yaşayır. Onun tarixi də, 
fəlsəfi  dünyagörüşü  də,  tarixən  formalaşmış  toy  adətləri  də,  şeri  də  musiqisi  də 
dastandadır. Dastan hər bir xalqın həyat salnaməsidir.  
Dastanlar dünyanın yaranışı, quruluşu haqqında ən ibtidai, həm də mifoloji 
təsəvvürləri  əks  etdirir.  Tarixi,  baş  vermiş  müsbət  hadisələri  təkrar  etmək,  mənfi 
haidisələri isə kənarlaşdırmaq üçün öyrənirlər. Nə qədər uazqlaşsaq da, Azərbaycan 
xalqının  qəhramanlıq  dastanlarında  vəsf  edilən  keyfiyyətlər  bu  gün  də,  xalqın  öz 
kimliyinin ifadəsi üçün aktuallıq daşıyır. Azərbaycanın qədim qəhrəmanlıq dastan-
larında əks etdirilən milli qürur, ləyaqət, böyüyə hörmət, el-obaya sadiqlik, əsl kim-
lik  təcəssümüdür.  Azərbaycan  şifahi  söz  sənətini  dastanlarsız  düşünmək  sadəcə 

---