Y anında Gənclər Fondu tərəfindən qismən maliyyələşdirilən
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Eliza İsmayilova Qloballaşma dövründə “zəka axını” 116 116 Bu dövrün azərbaycanlıları barəsində geniş tədqiqat aparan Nazim Rizvan ərəblərə məxsus şəhərlərdə yaşayıb- yaratmış Əbu Bəkir Əhməd, Əhməd ibn Harun ibn Ruh-əl- Bərdici, Əbusəid Əhməd Hüseynoğlu Bərdəi, Əbülhəsən Kəsxini, Hüseyn ibn Fərəc ibn Mühəmməd Abdullah ibn Səlmasi, Əbu ən-Məcid əl Urməvi, Əbdül-Qasım Bərdai, Əbu-Abdulla ibn Səlmasın qardaşı Əbu Tahir ibn Səlması, Yəhya Əli oğlu Xətib Təbrizi, Əbülhəsən Əli ibn Həsən Miyanəsi, Əbuhəfəis Ömər ibn Əli Səncani, Əbu Ömər Osman Səfbəndi, Əbu-Fəde Məhəmməd ibn Ömər ibn Yusif ibn Məhəmməd əl-Urməvi və digər Azərbaycan mühacirətinin görkəmli nümayəndələri barədə ətraflı məlumat verir. Bunlar içərisində «Xülasə» əsərlərinin müəllifi olan Əbülhəsən Bərdaşinin adını xüsusilə qeyd etmək olar. Ərəb Şərqində onlardan sonra XV əsrə qədər tanınmış azərbaycanlılardan bir neçəsinin də adını çəkmək olar. Bunlar Şəmsəddin Xoylu (1187-ci ildə anadan olub), onun oğlu Şihabəddin Xoylu (1229-1294), Siracəddin Urməvi (1198- 1283), Əfzələddin Hunəidci (193-1248), Səfiəddin Urməvi (1246-1316), Tacəddin Təbrizi (1277-1346), Şərəfəddin Maraği (1327-1388) daha tanınmış Azərbaycan diasporunun görkəmli nümayəndələri idilər [49, 26-42]. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Eliza İsmayılova Qloballaşma dövründə “zəka axını” 117 117 117 Azərbaycanı elm xadimləri ilə yanaşı tanınmış sənətkarlar da tərk edirdilər. Yaxın Şərqin, Asiyanın inkişaf etmiş dövlətlərində bu gün də öz qüdrətini və gözəlliyini qoruyub saxlayan mədəniyyət abidələrinin müəllifləri içərisində Azərbaycanı bu illər ərzində tərk etmiş zəkalı insanların adları çəkilir. XVIII-XIX əsrlər arası Azərbaycandan zəka axını prosesinin coğrafiyasına Rusiya da daxil oldu. 1804-cü ildən başlayaraq azərbaycanlı zəkaların intensiv şəkildə köçdükləri şəhərlər içərisində Peterburq və Moskva şəhərləri xüsusilə seçilirdi. Rusiya çarı yanında öz zəkası hesabına xüsusi hörmət qazanan soydaşlarımızdan xarici işlər nazirliyində tərcüməçi vəzifəsində çalışan Nəsirov və Mirzə Əbu Turab Vəzirovun adlarını çəkmək olar. Bu şəxslərlə yanaşı çar aparatında işə dəvət alanlar içərisində Mirzə Cəfər Topçubaşovu və Mirzə Abdulla Vəzirovu Azərbaycan elminin elitası sayan tədqiqatçı Ağababa Rzayev onları eyni zamanda diasporumuzun görkəmli nümayəndələri kimi tanındığını qeyd edirdi [51, 23-91]. Zəka axını prosesinə qoşulan soydaşlarımızın əksər hissəsi öz vətənpərvərlik və milli hisslərini unutmamış tutduqları mövqedən asılı olmayaraq, azərbaycanlı olduqlarını danmamışlar. Abbasqulu ağa Bakıxanov, İsmayıl bəy www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Eliza İsmayilova Qloballaşma dövründə “zəka axını” 118 118 Qutqaşınlı, Fərəc bəy Ağayev, Həsən bəy Ağalarov, Mirzə Yusifxan, Mirzə Fətəli Axundov, Zeynalabdin bəy Maraği, Hacı Mirzə Əbdürrəhim Təbrizi Talıbzadə və digərləri Moskva, Peterburq, Paris, Qahirə və s. şəhərlərdə Azərbaycan kimliyini tanıtmış və təbliğ etmişlər. XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində də Azərbaycandan zəka axını prosesi intensiv halda davam etmişdir. Buna səbəb ölkədə kütləvi savadsızlıq, elmi işlə məşğul olmaq imkanlarının məhdudluğu, təhsilin geridə qalması və Rus – İran təsiri altında milli dilin və ədəbiyyatın formalaşmaması idi. Bu səbəbdən də az-çox savadlı və ziyalı ailələr öz övladlarını Rusiya, İran, Avropa və Asiyanın nüfuzlu təhsil müəssisələrinə oxumağa göndərirdilər. Nəticədə isə udan Azərbaycan elmi, ədəbiyyatı və xalqı olmuşdur. Hərb, elm və incəsənət sahələrində böyük uğurlar əldə edən Azərbaycan zəkalarının bir hissəsi vətənə geri dönərək yerli əhalinin maarifləndirilməsi ilə məşğul olub. Xaricdə qalıb- yaşamağa üstünlük verənlər isə diasporumuzun nümayəndələrinə çevrilirdilər. Xaricdə qalmağa üstünlük verən Azərbaycanın nüfuzlu zəka sahibləri içərisində general Ə. Şıxlinski, Ağababa Sadıqov, Zülfüqar Bağırbəyov, Teymur Naxçıvanski, Mirkazım bəy Talışxanov, Əliqulu Mirzə Bəhman, Mirzə www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Eliza İsmayılova Qloballaşma dövründə “zəka axını” 119 119 119 Kazım bəy və onlarla soydaşımız vətənin mənafelərini imkanları daxilində müdafiə etmişlər. XX əsrin əvvəllərindən başlayaraq Azərbaycan dünyada təkcə nefti və təbii sərvətləri, uğurlu geosiyasi coğrafi mövqeyi ilə deyil, eyni zamanda yetişdirdiyi yaradıcı zəkaları ilə tanınmışdır. Nadir istedadlı insanlar isə Azərbaycan xalqının güclü və zəngin elm, mədəniyyət və incəsənət ənənələrinə söykənərək yetişmişdir. Xalqın intellektual qüvvəsinin inkişafında Şimali Azərbaycanla Cənubi Azərbaycanı müqayisə etdikdə, bu nəticəyə gəlmək olar ki, Cənubda təhsilin ana dilində təşkil edilməməsi orada xalqın intellektual qüvvəsinin geniş inkişafına müəyyən dərəcədə mənfi təsir etmiş əsas səbəblərdən biridir. Bu isə öz növbəsində Cənubi Azərbaycandan xaricə mühacirətin, xüsusilə zəka axının daha çox olmasının əsas səbəblərindəndir. Bu dövrdə Azərbaycan ərazisi monqol-tatarlar, Əmir Teymur, Qızıl Orda və digər hərbi birliklərin hücumuna məruz qalmışdı. Bir çox şəhərlər yerlə-yeksan edilmiş, əhalisinin bir hissəsi qətl edilmiş, sənətkarlar, elm və mədəniyyət xadimləri əsir götürülərək xaricə aparılmışdır. Əsir azərbaycanlılar zorla aparıldıqları dövlətlərdə icmalarını yaratmış, zamanla yerli şəraitə uyğunlaşmışlar. Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|