Y anında Gənclər Fondu tərəfindən qismən maliyyələşdirilən
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Eliza İsmayilova Qloballaşma dövründə “zəka axını” 120 120 Bu proseslərə baxmayaraq, azərbaycanlıların tarixdə qoyduqları izlər silinməmişdir. Azərbaycan memarları, ixtiraçıları, ədəbiyyatşünasları, tacirləri, elm xadimləri, musiqiçiləri və hərbçiləri yaşadıqları ölkələrdə mühüm rol oynamaqla, nüfuz sahibi idilər. Bəhmənyar ibn Mərzaban, Nəsrəddin Tusi kimi azərbaycanlı alimlərin adları bütün dünyada məşhur idi. Avropada Nəsrəddin Tusi və Bəhmənyarın əsərləri ilə tanış idilər. Xristofor Kolumbun Amerikaya üzərkən əlində Nəsrəddin Tusinin çəkdiyi xəritə, onun ixtirası olan astronomik cihazların olması barədə məlumatlar var. Azərbaycan memarlıq məktəbinin nümayəndələri Orta Asiya və Yaxın Şərqin Səmərqənd, Ürgənd, Buxara, Hələb, Məşhəd, İsfahan və Bağdad kimi zəngin şəhərlərində əzəmətli abidələrin tikintisində də iştirak edirdilər. Ərəb kitabxanalarında olan mənbələrdə azərbaycanlı memarların yaratdıqları möhtəşəm tikililərdən geniş söhbət açılır. Xəlifə Ömərin hakimiyyəti illərində Kufə şəhərində tikdirdiyi məscidin tikintisi üçün azərbaycanlı memarlar dəvət edilmişdi. Səmərqənddə də böyük tikintilərdə iştirak edən memarlardan Məhəmməd Yusif Təbrizi, Fəxxar Zeynəddin Şəms Təbrizinin, Heratda Mahmud Məğşun Nəqqaş Təbrizi, Əli Memar, Yusif Qutqaşınlı, Hacı Əli Hafiz Təbrizi, www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Eliza İsmayılova Qloballaşma dövründə “zəka axını” 121 121 121 Hindistanda rəssam Mir Seyid Əli Təbrizi və Ağa Mirək Qiyas, Bağdadda Əhməd əl-Xəqani, Zərinqələm Təbrizi, Xocə Əlişah Təbrizi, Xətta Mübəranşah Zəriqələm, Türkiyədə Əsir Əli, Həsən Firuz oğlu, Məhəmməd Mahmud oğlu Ərazi, Bədrəddin Təbrizi və digərlərinin adlarını çəkmək olar [27, 42-44]. Anadoluda və Şərqi Frakiyada (Rum elində) orta əsrlər memarlığının aparıcı şəxsiyyətləri də əsasən Azərbaycan zəka axınının üzvləri olmuşlar. Bunların sırasında Mencucuqların saray memarı marağalı Həsən Firuz oğlu, mərəndli Əhməd Əbubəkr oğlu, başqa dövrlərdə təbrizli Hacı Bəxtiyar, tiflisli usta Əhməd İbrahim oğlu, memar Məməhəmməd Mahmud oğlu Ərani, memar və kimyaçı Bədrəddin Təbrizi, naməlum qəzvinli usta, memar Pir Həsən, bakılı memar Babacan, təbrizli usta Məhəmməd Məcnun nəqqaş İlyas Əli, Hacı Əli Əhməd oğlu, təbrizli Əsir Əli (yaxud Qul Əli) və başqaları fərqlənirdilər. 1180-ci ildə Divriqidə Qala məscidini, Ərzurumdakı Saltuklu Günbəzi türbəsini tikmiş Həsən Firuz oğlundan başlamış, I Sultan Səlimin Çaldıran döyüşündən sonra İstambula apardığı, özünə baş memar etdiyi, İstambulda Topqapı sarayının II baştacını (Bad əs-Səlam), Sultan I Səlim kompleksini, Yazarı Qasım məscidini, Bala Paşa və Mahmud Paşa məscidlərini, Əski şəhərdə Çoban Mustafa məscidini, www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Eliza İsmayilova Qloballaşma dövründə “zəka axını” 122 122 Sofiyada Səfiəddin məscidini, Təkirdağda Ayaz paşa məscidini, Trabzonda Xatuniyyə məscidini, Konyada Səlim məscidini, Bozoyuqda Qasımpaşa məscidini, Halıcılarda mədrəsəni, yeməkxananı, məktəbi, Bosniyanın Sarayevo şəhərində məscidi, sarayı, gənclər binasını (Dar əs-Sibyan), kitabxana tikmiş Əsir Əliyə qədər olan memarlar, ustalar, nəqqaşlar Azərbaycanın adını geniş bir ərazidə məşhur- laşdırmışlar. Xüsusilə Mövlana Cəlaləddin Ruminin qəbri üstündə 1274-cü ildə Mövlana türbəsi tikmiş Bədrəddin Təbrizi və dahi sənətkar memar Sinana müəllimlik edən Əsir Əlinin adları dünya memarlığı tarixində şərəfli yerlərdən birini tutmalıdır. Anadoludakı Azərbaycan zəkalarından söz açdıqda, əlbəttə, Cəlaləddin Rumiyə mürşidlik, ustadlıq edən, təriqət başçısı, ulu şair Şəms Təbrizini (XIII əsr) və bir zamanlar I Şah İsmayıl sarayında məliküşşüəra olub, sonra Sultan Səlim tərəfindən İstanbula aparılan, yalnız Azərbaycanda deyil, həm də İranda yaranan poeziyaya, osmanlı-türk ədəbiyyatına da təsir göstərmiş Füzulini heyran qoyan qüdrətli qələm ustadı Həbibini də unutmaq olmaz. XX əsrin əvvəllərində dünyada baş verən ictimai-siyasi hadisələr Azərbaycandan da yan keçmədi. Rus imperiyası işğalından azad olan Azərbaycan Şərqdə ilk demokratik www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Eliza İsmayılova Qloballaşma dövründə “zəka axını” 123 123 123 respublikanın qurulduğu region oldu. Bu xəbər Rus imperiyasına qarşı çıxan ölkədən mühacirət etmiş zəka sahiblər vətənə geri dönərək müstəqil Azərbaycanın inkişafı naminə dəstəklərini əsirgəmirdilər. Əlağa Şıxlinski, Səməd bəy Mehmandarov və digərləri belə şəxslərin içərisində idi. 1918-19-20-ci illərdə dünyanın siyasi xəritəsində cəmisi 23 ay ömür sürən Demokratik Respublikanın diqqət yetirdiyi işlərdən biri də elm və təhsildə islahatları idi. Bakı Dövlət Universitetinin yaradılması, orta məktəblərin, gimnaziyaların açılması, qadınların təhsilə cəlb edilməsi görülən mühüm işlərdən idi. ADR-in daha bir diqqətəlayiq addımı xaricə tələbə göndərilməsi idi. 99 tələbənin Almaniya, İtaliya, Fransa, İsveçrə, Amerikaya təhsil almağa göndərilməsi Azərbaycan elminin və təhsilinin təkmilləşdirilməsinə xidmət edirdi. O zamanlar Azərbaycandan xarici ölkələrə zəka axını davam edirdi. Türkiyə, Fransa, İtaliya, Almaniya onların köçdükləri ölkələrdən idi. Bu illərdə Azərbaycanı tərk edənlər içərisində Əli bəy Hüseynzadə, Firudin bəy Vəzirov, Ceyhun bəy Hacıbəyli, və s. adları xüsusi olaraq qeyd edə bilərik. [12, 5-8]. Xaricə mühacirət edən azərbaycanlı zəkaların fəaliyyətlərində vətəni təmsilçilik hissləri aşkar görünürdü. Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|