Y anında Gənclər Fondu tərəfindən qismən maliyyələşdirilən
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Eliza İsmayilova Qloballaşma dövründə “zəka axını” 124 124 Elmin daha inkişaf etmiş (Azərbaycanla müqayisədə) Türkiyədə məskunlaşan Əhməd bəy Ağaoğlu, Əlibəy Hüseynzadə türkçülük və azərbaycançılıq ideologiyalarının formalaşmasında həlledici rol oynayıblar. Xüsusilə Əlibəy Hüseynzadənin Türkiyə mətbuatında çıxışları sonradan sistemləşdirilərək bu ideoloji görüşün kredosunu təşkil edirdi. Türkləşmək, islamlaşmaq və avropalaşmaq kredosu demokratik respublikanın və mühacirətdə olan azərbaycanlıların aparıcı şüarına çevrildi [32, 50-51]. XX əsrin əvvəlləri qeyd etdiyimiz kimi ictimai– siyasi proseslərlə zəngin idi. Bu proseslərin fonunda dünyanın siyasi xəritəsini dəyişəcək Sovetlər Birliyinin yaradılması, bolşeviklərin hakimiyyətə gələrək Qafqazı işğal etməsi, sosial bərabərlik şüarını irəli sürməsi ziyalı təbəqəsinin etirazları ilə qarşılandı. 1920-ci ildə ADR-in süqutu ölkədən çoxsaylı mühacirət dalğasının başlanmasına təkan verdi və nəticədə düşünən beyinlərin 50%-i öz fəaliyyətlərini xaricdə davam etdirməyə üstünlük verdilər. Azərbaycan sovet işğalı altında olanda elmi ədəbiyyatlarda 1920-ci ilə qədər və ondan sonrakı dövr barədə baş vermiş mühacirət prosesi ilə və bu zəka axınında iştirak etmiş ziyalılarımız barədə qeyri-dəqiq məlumatlar verilmişdi. Bir çox görkəmli zəka sahiblərinin fəaliyyətinə düzgün qiymət www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Eliza İsmayılova Qloballaşma dövründə “zəka axını” 125 125 125 verilməməklə yanaşı, onun tarixi həm də saxtalaşdırılmışdır. XX əsrin əvvəllərində Azərbaycandan köçən zəkaları təhsillərinə və fəaliyyətlərinə görə aşağıdakı qaydada sistemləşdirmək olar [35]. 1. İctimai xadimlər 2. Elm xadimləri 3. Ədəbiyyat və İncəsənət xadimləri 4. Azərbaycan generalları və hərbçiləri. Avropaya və Türkiyəyə kütləvi şəkildə köçən zəka sahibləri içərisində Əlimərdan bəy Topçubaşov Versal Sülh Konfransına göndərilən nümayəndə heyətinin sədri və heyət üzvləri: hüquqşünas Miryaqub Mirmehdiyev, Ceyhun bəy Hacıbəyli, Rüfət bəy Xəlilov, A. Şeyxülislamov, rəssam Məmməd Səlim Uran və digərləri bəzi mühacirlər kimi gizli və passiv mövqedə durmamış Azərbaycanın istiqlalı üçün çalışmışlar. Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev bu barədə Azərbaycan milli təhlükəsizlik orqanlarının peşə bayramına həsr olunmuş təntənəli yığıncağında demişdir: ―1920-21- ci illərdən başlayaraq siyasi repressiyalar, heç bir əsası olmadan ailəliklə, minlərlə, on minlərlə insanları yurd- yuvalarında Orta Asiyaya, Qazaxıstana, Sibirə sürgün edilərək xalqımıza dəhşətlər gətirmişdir. 30-cu illərin siyasi repres- www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Eliza İsmayilova Qloballaşma dövründə “zəka axını” 126 126 siyaları nə qədər insanların, nə qədər ailələrin həyatını pozmuşdur. Nə qədər günahsız insanları həyatdan, azadlıqdan mərhum etmişdir. Xüsusən 37-38-ci illərin repressiyaları Azərbaycan xalqına, onun ziyalılarına, zəkalı adamlarına, onun intellektual potensialına çox böyük zərbələr vurmuşdur‖ [10]. 1930-37-ci illərin geniş mühacirəti Azərbaycanda «xalq düşməni» tapmaq və kəndlərdə kolxoz quruluşuna müqaviməti qırmaq şüarı altında aparılmışdı. Azərbaycanda 30-cu illərdə qətl edilənlərin sayı üç yüz min nəfərdən çox olmuşdur. Bunlardan 95% azərbaycanlılardır: Hüseyn Cavid, Böyükağa Talıblı, Xuluflu, Qantəmir, Əhməd Cavad, Mikayıl Müşfiq, Mustafa Quliyev, Ömər Faiq Nemanzadə, Salman Mümtaz, Ruhulla Axundov, Sultan Məcid Qənizadə və digər ziyalılar həmin dövrdə məhv edildilər və az hissəsi mühacirət edərək canlarını qurtardılar. Məsələn, milyonçu Şəmsi Əsədullayevin qızı Ummulbanu Bakını 1923-cü ildə tərk edərək Türkiyəyə, oradan da Fransaya mühacirət etdi. 30-cu illərdə Azərbaycan Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinin sədr müavini Markaryan külli miqdarda azərbaycanlının Sibirə və Orta Asiyaya sürgün edilməsində maraqlı idi və imkan daxilində də bunu həyata keçirirdi. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Eliza İsmayılova Qloballaşma dövründə “zəka axını” 127 127 127 Rəsmi məlumata görə 1937-1938-ci illərdə Azərbaycan Xalq Daxili İşlər Komissarlığının 51 rayon şöbəsindən 38-nə ermənilər başçılıq edirdilər [1]. II Dünya müharibəsi illərində də Azərbaycan bir çox zəkalı insanları itirməli olub. Müharibədə iştirak edən azərbaycanlıların bir hissəsi əsir düşdükdən sonra alman ordusu tərkibində azərbaycanlı legionerlərlə çevirmişlər. Azərbaycanın istiqlalı uğrunda mübarizə aparan legionerlərlə rəhbərlik edən Məmməd Əmin Rəsulzadə, Ə. Əbdülrəhman, Fətəlibəy Düdəngiski ətrafında Azərbaycan xalqının vətənpərvər övladlarını toplamışlar. Bunlar içərisində ali təhsillilər də çoxluq təşkil edirdi. Fərman Salmanov, İsfəndiyar bəy, Əli Aran kimiləri Sovet ordusuna qarşı həm cəbhədə, həm də radio-mətbuatda mübarizə aparırdılar. II Dünya müharibəsində almanların məğlubiyyəti nəticəsində soydaşlarımızın Avropa, Asiya və Amerika ölkələrinə kütləvi səpələnməsi başlandı. Onların Sovetlər Birliyinə geri dönməməsinin başlıca səbəbi geri qayıtdıqdan sonra Sibirin və Orta Asiyanın soyuq və isti iqliminin onları gözlədiklərini bildikləri idi. Azərbaycanın Şimal hissəsi ilə yanaşı onun Cənubunu da zəka axını prosesi və mühacirət dalğaları bürümüş idi. Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|