Яли Камали архивиндяки «Короьлу» дастанынын
Yüklə 1,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Burla Xatunun Urmiyy ədəki qəbri
qudun t əsiri Anadoluda azalmaəə baəladı. Ehtiva etdigi yüksək əairanə qiymətinə rəəmən Qorqud mənqəbələrinin Osmanlı türk- l əri arasında son zamanlara qədər əski qiymətini mühafizə edə- m əməsində amil olaraq 1896-da Bartold bu cəhətləri göstəriyor: Osmanlılarca türk kəlməsi adə və sögüə mənasına qollanılmaəa baəladıqdan sonra tamamilə köçəbə həyatının ruhilə yaradılan dastan əlbəttə öz qiymətini əayib etmək məcburiyyətində idi 1 Qafqaz v ə Azərbaycan türkləri arasında Qorqudun nüfuzu Oəuz dastanları məlum olan vəsiqələrə görə XII əsrdə böylə əhalimiz arasında məruf olmuədur. Moəolların istilası zamanında yaəamıə olan əbdülhər ibn Süleyman əl-Azərbaycani Oəuznamə m ənqəbələrinin indiki əimali əran topraqlarında aəızdan-aəıza dolaədıəını qeyd ediyor. Qorqud haqqında bulunan rus müstəəriq- l əri oəuz dastanına aid Qorqud mənqəbələrinin XI-XII əsrlərdə S əlcuq imperatorluəunu quran oəuz qəbilələri vasitəsilə bizim t ərəflərə gəldigini iləri sürüyorlar. Halbuki, ərəb müəlliflərindən M əsudiyə görə Azərbaycanda oəuzların köçəbə bir halda yaəa- dıqları tarixi əsrdən çox geri götürmək icab edər. Bu xüsusda rus müst əəriqlərinin aəina olmadıəı əbubəkr Abdullah D əvadarinin izahına baxılacaq olursa oəuznamə möv- zularının daha Orta Asiyada ikən oəuzlar arasında məruzə olduəu görülür. Bu nöqteyi-n əzərdən Qorqud mənqəbələrinin bu adla olmas a da baəqa adla oəuznamə adilə əayə olduəu əübhəsizdir; bundan dolayı Qorqud mənqəbələrinin Səlcuq oəuzları vasitəsilə q ərbə (bizim ölkəmizə) endiyi haqqında ortaya atılan nöqteyi- n əzər qəbula layiq görülməz. Oəuz mühacirətini təqib edən uzun əsrlərdə hekayələrin xalq arasındakı mövqeyinə və keçirdigi təkamül səhifələrinə aid əlimizdə heç bir v əsiqə yoxdur. Eyi bir tədqiq nəticəsində Xorasan və əran kitabxanalarında bunlara aid məlumat əldə etmək ehtimalı yox degil. əəəəəəə əəəə əəəəəəəəəəəəəəə ə əəə əəəəə əəəəəəəəə ə əəəəəəə əəəəə- əəəəə əəəəəə-əəəəəəə (əəə.əəəə.əəə.əəəəəə.əəəə.əəə.əə) 1 əəəəəəə əəəə. əəə. əəəəə.əəəəə.əəə.əə.əəə YIII 100 Bununla b ərabər Qorqud hekayələrinin son əsrlərə qədər Az ərbaycan və Qafqaz türkləri arasında yaəadıəı haqqında az-çox materiala rast g əliyoruz. Yuxarıda da yer-yer söylədigimiz kibi alman səyyahlarından Oleari ərandan dönərkən 1638-ci ildə Dərbəndi ziyarət etmiədi. Oleari bu vaxtlar D ərbənd əhalisi içində Qorqudun ruhani mahiyy ətində bir “ ozan” tanıldıəını izah ediyor və diyor: “ Dərbənddə bana Qorqud haqqında verilən məlumatdan baə- qa xalq oəuzlar barəsində də bilxassə onların məəhur qəhrə- manlarından Qazan ilə zövcəsi Burla xatun haqqında da məlumat hekay ə ediyorlərdi 1 . “ Burla xatun” adı haqqında tədqiqat yapan V.V.Bartold bu ada hiç bir yerd ə hətta Seyhun sahilindəki türkmənlər arasındakı r əvayətlər içində böylə təsadüf etmədigini söyliyor. Burla xatu- nun yalnız Dədə Qorqud hekayələrindən birisində “ Salur Qazanın evi yaəmalandıəı” mənqəbəsində bir rol sahibi olduəuna baxılır- sa, Olearinin D ərbənd xalqı arasında Qorqud hekayələrinin məruf olduəu haqqındakı fikri təyid edilmiə olur. Yen ə Olearinin verdigi məlumat Qorqud hekayələrinin Qaf- qaz v ə Azərbaycan türkləri arasında XVII əsrə qədər yaəadıəını göst əriyor 2 . Qorqudun D ərbənddəki qəbri S əyyah Oleari 1638-ci ildə Dərbənddə Dədə Qorqudun qəb- rini gördüyünü qeyd ediyor; daha o zamanlar bu q əbr, ziyarətçi- l ərin üzərində çox mum yaxmalarından bozulmuə imiə. Oleari il ə müasir olan məəhur türkiyəli Səyyah Evliya əələ- bi d ə Dərbəndə gəldigi zaman orada Dədə Qorqudun qəbrini ziyar ət etdigini söylüyor; bu qəbrin cahil əhali tərəfindən böyük 1 Olearid ən nəqlən T.B.əəəəəəəə: ə.ə. əəəəəəəəə: «əəəəəəə əəəəəə əəə- əəəəə (əəəəə-əəə əəəə, 1906) 2 ə XVIII ə, əəə əəəəə əə əəəə əəəəəəə, ə əəəəə əəəəəəəəə (əəəəəəə- əəəəəəəəə) əəəəəəəəə, əəəəəəəəə, əəə əə əəəə əəəəəə əəəəəəəə əəəə- əəə, əəəəəəəəəə, əəəəəəəəə əxəəəəəə ə əəəəəəəəəəə əəəəə ə əəəəəəə (əəə.əəəə.əəə.əəə.əəəəə.əəəəəəəə.əə.ə.XIX əəə.73-75, 1909) 101 bir adam sanılaraq ziyarət etməkdə olduəunu, hətta əirvanlıların buna etiqad etdikl ərini bu sətirlərlə yazıyor: “ Ziyarətgahi-əəbəl ərbəin”ə, yəni Qırxlar məqamı: qırx ədəd qəbri – əzim olub ziyarətgahi-inamdır. Ziyarətgahi-Dədə Korxut ulu sultandır. əirvanlılar bu sultana mütəqəddirlər 3 . Görülüyor ki, Qorqudun Seyhun sahilind əki əski Oəuz pay- taxtında olduəu kibi Dərbənd əəhərində də qəbri varmıə. Bu da əski əvam tələqqilərindən doəan bir iədir: bir xalq arasında havi v ə mənəvi mühüm rollar oynayan əəxsiyyətlər getdikcə əfsanəvi bir mahiyy ət alır və cəmiyyət içində müxtəlif yerlərdə ona qəbr yapılırdı; adətən bunlar köhnə əəkildə bir abidə mahiyyətində olurdu v ə bu surətlə onun adı məmləkətin müxtəlif parçalarında yaəamıə bulunurdu. əski Anadolu əairlərindən Yunis Emre adın- da Anadolunun bir ç ox yerl ərində qəbr vardır (Köprülüzadə, ilk müt əsəvviflər). Burla Xatunun Urmiyy ədəki qəbri D ədə Qorqud kitabının qəhrəmanlarından Qazanın zövcəsi Burla Xatunun q əbrinin də Azərbaycan əəhərlərindən Urmiyədə bulunduəunu yenə Oleari söylüyor 1 . Oəuz adının Qorqud mənqəbələrinin XVIII əsrdə də məm- l əkətimizdə yaəadıəı yenə nadir vəsiqələrdən olaraq Fren (Fren) adında birisinin qeydləri izah ediyor. 1722-ci ild ə əski Rusiyə çalarından Böyük Petro ilə bərabər D ərbəndə gələn köhnə knyazlardan D.Kantemir də bu əəhərdə əhalidən oəuzlara və Qorquda aid xatirələri toplayıb qeyd et- miədir 2 . Frend ən sonra bu xüsusda yazılı olaraq baəqa bir vəsiqə bilamiyoruz. 3 Evliya əələbi səyahətnaməsi: ikinci cild, səh.312. 1 ə.əəəəə əəəəəəəəəə əəəəəə əəəə əəəəə əəəə əəəəəəəə əəəəə əəəə əə əəəəə, əəəəə əəəəə, əəə əəəəəəə əəəəə, əəəəə əəəəəə ə əəəəəə əəəə əəəəəə, əə əəəəəəəəəəəə (əəəəəəə əəəəə əəəəəəə əəəəəəəəəəəə, əəə.146) 2 N əqlən Akademik Bartold. 102 Yüklə 1,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|