Яли Камали архивиндяки «Короьлу» дастанынын
Yüklə 1,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
yaminov türkm ənlər arasında Qorqudun özü üçün xatırlanan q əbirlərdən qaçması” haqqındakı əfsanənin Qırəız steplərində kö- ç əbələr arasında məlum olduəunu qeyd ediyor. Və əsatirin qır- əızlar arasındakı əəklini nəər edərək onlar tərəfindən Qorqudun möht ərəm bir zat tanıldıəını söyliyor. əslən baəqırdıstanlı olan əbdülqadir türkmənlər arasında m əruf olan “ Qorqudun qəbrinin qazma” məsələsinin Qırəız-Qa- zaxlarda da olduəunu söyliyor və Qorqud nüfuzunun əbubəkr Dibayevin xalq əeirləri məcmuəsindən aldıəı bir məsəl ilə qazaq- qırəız baqəılarının (xalq əairlərinin) əsərlərində əks eylədigini yazıyor, əeiri biz də ondan nəql ediyoruz 1 . Su basında Süleyman Su ayaəı ayır Qorqut Belayl ərdi sin qorqıt Ay daçı birmən dəpərim Türkistand ə tumək bab Sayramdaəı sansız bab Otrar daəı otuz bab ən ülkəni arslan bab Qaraxan ata övliya ∗∗∗ Su ayaəı ir Qorqut Fala getdi sin Qırqıt Baqsı piri iməsən bin Közindi sal qolım tut Sizd ən mədət, tələyimən. Sunaq ata övliya Sizd ən mədəd, tələyimən Qorqud ata övliya. Daha aəaəıda görəcəkimiz kibi Qorqudın nüfuzu, əsərlərinin ən çox intiəar etdigi yer bilxassə Seyhundən cənub və əərqə doəru yürüy ən bir xətt üzərində oturan əərqi oəuzların yaəadıəı yerlər- 1 Qırəız və Qazax türkləri arasında Qorqudun nüfuzuna aid təfsilat üçün baxınız: Türkiyyat məcmuəsi, səhifə 216-217, əstanbul 1925. 97 dir. Almalıq, Sayram sahəsindən Seyhun həvalisinə köçərək bu- rada paym əkt belə təsis edən oəuzlar, buralarda ən çox təmas etdikl əri qırəızlar və baəqırdların əsnafı olmuədur. Eyni zamanda oəuzlardan bir qolun əimali Xəzərdən, Volqa hövzəsindən keç digi d ə nəzərə alınırsa “ Tarixi-düst Sultan”ın Saray əəhəri ya- xınlıəında mövcudiyyətini söylədigi Qorqud astanası – əgər Dədə Qorqud il ə əlaqədar isə – mühacir oəuzların oralara qədər Dədə- nin nüfuzunu yapmaları da ehtimaldan uzaq degil. V.V.Bartold d əxi (Rus imperatorlıq arxeoloji cəmiyyətinin əərq əöbəsi nəəriyyatı cild 9, səhifə 272-273) də oəuz cameəsinə m ənsub olan türkmənlər ilə qırəızlar arasında yaəayan Qorqud haqqındakı xatirələri qarəılaədırdıqdan sonra bu nəticəyə vasil oluyor: “ Gərək türkmən, gərəksə qırəız rəvayətləri müətərək bir m ənbədən gəliyor. Qırəızlarasa Aəaəı Seyhunun qədim sakinlə- rind ən (oəuzlarından) keçmiədir”. əbubəkr Abdullah bin Aybək əl-Dəvadariyə müraciət edə- c ək olursaq, tamamilə Bartoldun fikrini təyid edəcək olur. Yuxa- rıda da izah etdigimiz kibi Dədə Qorqud hekayələri oəuznamənin bir qismidir, “ Oəuznamə” də oəuz türklərinə aiddir. §3. Qorqudun əöhrətini daəıyan yerlərdən birisi də Anadolu- dur. əübhəsiz, Azərbaycan yolu ilə əçəri Anadoluya qədər yayılan oəuz qəbilələrinin digər qismi eyni mənəədən aldıqları bədii ənə- n ələri Anadolu topraqlarına da nəql edəcəklərdi. Bu surətlə Qorqud hekay ələri də Anadolu türkləri içinə yayılaraq əsrlərcə yaəamıədır. Qorqud hekay ələrinin Anadoluda məəhur olduəunu – “ mət- bu sah ədə ilk dəfə” önə sürən yenə Bartolddur. Mumileyh XV əsrdə yazılan “ Tarixi-Ali Səlcuq”un qeydinə baxaraq, mənqəbə- l ərin burada da yaəadıəını qeyd ediyor. Bundan sonra Türkiy əli bir-iki müdəqqiqin nəzərini cəlb ed ən Qorqud hekayələrinin Anadoluda yayıldıəı haqqında hənuz layiqil ə ümumi bir tədqiq yapılmamıədır. Mü əllim M.Cövdət Qorqud hekayələrindən birini bilizzat eəitdigi bu sətirlərlə söyliyor: “ Küçüklügündə babamın xidmətin- d ə bulunan bayındırlı Məhəmməd Cavuə Təpəgöz hekayəsini bana tatlı-tatlı anlatırdı” (“ Yeni məcmuə”nin fövqəladə nüsxəsi, 98 s əhifə 90, əstanbul, 1334). Qorqudun Anadoludakı nüfuzunu görə bilm ək üçün daha səlahiyyətdar olan bu amilin izahatını buraya olduəu kibi nəql ediyoruz. “ Baəlı-baəınə uzun bir tədqiqə möhtac olan oəuz dastanı və “ Dədə Qorqud” kitabı həqqində möhtac olan oəuz dastanı və “ Də- d ə Qorqud” kitabı həqqində burada müxtəsərən belə məlumat ve- r əcək degiliz; yalnız Yunisdən əvvəlki Anatolı həyatının imkan m ərtəbəsində tam və həqiqi bir lövhəsini ərz və təsvir edə bilmək üç ün o devrd ə bu mənqəbələrin (Dədə Qorqud) arasında fövqəladə əaye olduəı oəuz ozanlarının o mənqəbələri əllərində qopuzlərlə tə- r ənnüm etdiklərini də əlavə etməliyiz. Türklərin əski dastanı dövr- l ərinə aid olan bu müətərək məhsullər Anadoluda alplıq həyatının hökmran olduəı zamanlərdə, təbii, xarüqələrə məczub, ibtidai ruhlu insanları fövqəladə əlaqədar və mütəhəssis ediyordı. əsrlərdən bəri davam ed ən o əski temalər dəgiəməməklə bərabər, zaman və mə- kan etibaril ə mənqəbələrdə vücudə gələn bəzi zəruri yeniliklər daha ziyad ə təcəssümi dəvət etməkdə və zatən pək əskidən bəri onun z əvqini almıə olan xəlq üzərində daha eyi bir təsir icra elə- m əkdə idi. O devrə aid bütün o xəlq əsərləri, yaxud dini-əxlaqi moiz ə və hekayələr, “ Battal Qazi” kibi qəhrəmanlıq mənqəbələri “ Dədə Qorqud” hekayələri yanındə çox sönük və təsirsiz qalıyor- lardı. Bir cümlə ilə xülasə etmək istərsək alplar devri Anatolusu- nun bütün sücayayi-zevqiyy ə və əxlaqiyyəsi əl bariz olaraq bu əsərdə görmək mümkün oldıəını söyləyə biləriz. “ Oəuznamə” ünvanil ə də yad edilən bu hekayələrdən bəziləri, məsəla içlərdən ən əayan-diqqəti olan və müxtəlif Avropa alimləri tərəfindən yunan əsarətindəki “ SəKLON”lərlə böyük bir rabitə görülən o məəhur “ Təpəgöz” mənqəbəsi hala Anatolunın bəzi köylərində yaəamaq- dadır” (Türk ədəbiyyatında ilk mütəsəvviflər, səhifə 279-283). ənostrantsev Türkiyə tarixi əəxsiyyətləri tərəfindən Qorqud adının özlərinə ad olaraq qollanılmasında böylə “ Dədə Qorqud” hekay ələrinin intiəarının təsirini buluyor 1 . Zaman keç dikc ə Qor- 1 əski Osmanlı padəahlarından ikinci Bayazidin oəlu əahzadə Qorqudı misal göst ərən ənostrantsev diyor ki: «əəəəəəəə, əəə əəəəəə əəəəə əəəə əəəəə 99 Yüklə 1,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|