Яли Камали архивиндяки «Короьлу» дастанынын
Yüklə 1,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Orxon kitab ələrindən bir parça Bilg ə qağan adınə olan abidənin şərq cəbhəsindən
Ucra k əndlərdə əski səciyyəsini bütün mənası ilə mühafizə etdigi halda bir ər islamiyyət ocaəı halina keçməgə baəlayan bö- yük k ənd və qəsəbələrdə bu ədəbiyyat yavaə-yavaə müsəlmanlı- əın təsiri altına girdi bir çox islami ünsürlər və etiqadlar əski aəız ədəbiyyatımızın bütün məhsullarında göründügü kibi oəuznamə- nin mövzuları (motiv) da islamlaəmıə bir əəkil aldı. Bununla b ərabər əski elementlər tamamilə qalxmıə demək degildi; bunun için islamlaəmıə Oəuznamə, müsəlmanlıq dərəbəgliginə keçən əski cəmiyyətin istimalə girən devrinin xarakterlərini haizdir. Bu yarım əamani, yarımislami oəuznamədən bizə yenə hər biri ayrı- ayrı “ Oəuznamə” adını tanıyan on iki mənqəbə qalmıədır ki, bu gün Qorqud kitabı sərlövhəsi altındə mərufdur. Bir ozandan baəqa bir əey olmayan Qorqudun məcmuəsi – biz ə qədər gələn vəsiqələr nöqteyi-nəzərindən Azərbaycan türklə- rinin yazılı ədəbiyyatına aid ilk əsərdir. Dədə Qorqudun bir ozan sif ətilə bu mənqəbələri davam etdirməsi və ona yeni bir tema əlavə etməsi, oəuznamə adını daəıyan hekayələrin Qorqud adında izaf ətən əöhrətinə mocib olmuədur. Bu m ənqəbələr xalq sinifləri tərəfindən məqbul görülməklə b ərabər bütün mövzu və səciyyə etibarilə əəirət aristokrat sinfinin yaratdıəı çadır ədəbiyyatı məhsuludur. Qəti nəzm əəklini ehtiva etm əməklə bərabər yuxarıda yad edilən vəznli və səcəli nəsr üçün göz əl bir nümunə təəkil edər. Hicri I əsrin ilk rübündə qəti surətdə müsəlman yapılan Azər- baycan v ə Qafqaz türkləri arasında bir tərəfdən Quran ədəbiyyatı geniə surətdə yerləəirkən, digər tərəfdən də yüksək bir əeriyyətə malik oəuznamə hekayələri ta miladi XVIII əsrə qədər əhalimiz arasında müxtəlif dəgiəikliklərə uərayaraq qüvvətlə yaəamıədır. Yüks ək qərə maəlarım Sana y əylaq olsun. Souq- souq sularım sana iç ət olsun. Tavl ə-tavlə əahbaz atlarım Sana bik ət olsun. D ənlügi altun ban evim 118 Sana kölg ə olsun. Qatar-qatar d əvələrin S ənə yüklət olsun. Ayaəındə aəcə qoyunım Sana əülən olsun. Gözin kimi tutars ə Könlin kimi sev ərsə S ən onə varəıl əki oəulcıəı öksüz qomaəıl. Zamanındə mədəni inkiəafın ibtidailigi nəzərə alınmaqla b ərabər denilə bilir ki, “ Dədə Qorqud” kitabı ümumi heyət etibaril ə yüksək bədii və ədəbi qiymətləri olan tipik bir əsərdir. Qorqud kitabında qeyri-islami ünsürlər Kitabın əsl ilk nüsxəsi islamiyyətin intiəarı baəlanəıcındə yazıl- sa da, bir ç ox əski türk ünsürlərini daəımaqdadır. Bu hal hər əeydən əvvəl kitabdə qadınlara ayrılan ictimai mövqedə gözə çarpır. Beyrək adındə bir gənc kəndisinə alınacaq qızda binicilik, atıcılıq kibi mə- ziyy ətlər arayır: “ Baba mana bir qız alı ver kim, mən yerdən turma- dın ol turgəc gərək mən qərəqoç atımə binmədin ol binməə gərək. M ən qırımə varmədin ol mana baə gətürmək gərək (səhifə 44). Beyr ək adında bir ərkəgə təsadüf edən bir qadın, erkəkə ova çıxmaq, at yarıədırmaq, ox atmaq, güləəmək təklif ediyor (səhifə 43). Yalancı oəlı Yalıncıəın dügünində erkən çaləıçılar (ozanlar) çaləı çalıb nükt əli əərqi söyliyorlar; qızlar, qadınlar də oynuyorlar (səhifə 62). Orxon kitab ələrindən bir parça Bilg ə qağan adınə olan abidənin şərq cəbhəsindən “ ...Toquz Oəuz mənim budunum erti. Tənri yer buləaqın üç ün, özin ə güni təkdik üçün, yaəı bultı. Bir yılqa tört yolı so- nuədım. əniligi Toəı Balıəda sonmuədım. Tuəla ökizin yüzti ke- çip süsi... əkindi Andarəudə sonuədım. Süsin sancdım. Elin altım. əçünc əuəbaəında sonuədım. Türk budun azaq qamaətı. Yabalıq bultaçı erti. əzə yaya gəligimə süsin aəıtım. əküə altıçı andə tirilti. Apd ə Tunra Yılpaəu atı bir oəıəıə Tonatəkin yuəında əgirə toqıdım. Törtinc özgəndi qadında sonuədım. Süsin andə sancdım. 119 Yabartıdım... yaəımə Amaəı quraəın qıəladıqda yut bultı. Yazınə Oəuz tapa sölədim. əlki Su taəıqmıə erti. əkin su abdə erti. əç Oəuz süsi basa ölti. Yavaə yabır bultı. Tiyin aləılı gəlti. Oəuz sı- nar süsi əbəgi bartıə yoləılı bardı. Sınar süsi sonuəgili gəlti. Bir az ertimiz, Oəuzlar. Tənri güc bir tük üçün anda sancdım. Ya- badım. Tənri yarlı qoduq üçün mən qarqonduq üçün türk budun qazəamıə ertinç. Mən inlikü bunça baəlayu qazəanmadım. Tirik budun ölt əçi ertin tinc, yuq bultaçı erti... ...əzə tənri, aydıq yer, sub eçim qaəan Quti tapqılmadı ertinc Toquz Oəuz budun yerin süsin idip Tabəac qaru bardı. Tabəaç budun yerinçi kəlti. əkidin teyisən... budun yazqılatı... Bir ye Tabəaçda atı, kusı yuq bultı. Bu yerdə meta qul bultı. Mən özim qaəan olatuəım üçün türk budunuə... ...Toquz Oəuz bəgləri! Budunum! Bu sabamın ədəküti eəid, qatıəadı tinlə. əlgərü gün toəu sıqa, bir girü gün ortu sınəru qurı- əaru gün batısıqına, yırəaru tük ortu sıpəru anda içəriki budun qop mana görür m ən bunça budun qop əytədim. Ol amatı yaəı yuq Türk qaəan ətükən yıə öldursar. əltə yük-yoq. əlgərü əandun yazıqa təki suladım. Taluyqa kiçik təgmədim”. Əski türk şerlərindən nümunələr: Alp ər Tunəa adındə bir qəhrəmanın ölümü münasibətilə bundan doqquz yüz əlli yıl əvvəl tərtib edilmiə bir dastandır. Bu dastan 1073-d ə yazılan “ Divani-lüəəti-it türk”də vardır: Alp ər Tunqa öldimü əssiz atun qaldımu əzlən ucin aldımu əmdi yürək yırtılur. əzlən qamıə kövrədi ərdən arıə səfrədi Yuncıq yavuz türədi ərdəm bəki çərtilür. əkrə-yüki mindaə oq Munda əzən bildaə oq 120 Yüklə 1,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|