Yanvar january miras

20 

| 

MİRAS   YANVAR   JANUARY

BƏRPA   REstoRAtioN

Ugur Giyasi

Head of Conservation and Restoration Depart. of MiRAs social organization

Definition  of  “cultural  heritage”  concept  starts  with  architectural 

monuments in UNESCO Convention concerning the Protection of 

the World Cultural and Natural Heritage  and this is not casual. In  

fact in multi-line activity of humanity architecture field stands on 

the front for scale, importance and significance. Therefore, in com-

parison with other art samples the history of restoration and protec-

tion of architectural monuments is more ancient.

Historical sources, basically numerous monuments remained in all 

regions of the country prove the high level achieved by Azerbaijani 

architecture in town-building art and also separate building types’ 

development. The architectural monuments built by brick comprise 

the most important part of our cultural heritage.

Architectural  and  town-building  monuments  delivered  up-to-day 

and covered all stages of history are only the smallest remnants of 

our great cultural heritage. Knowledge in historical sources, results 

of rich practice and archaeological researches collected for centuries 

in old cities of Azerbaijan show that, our architectural heritage was 

exposed to great losses at times. These losses also occured as a re-

sult of internal battles, foreign attacks, the most mournful, our mass 

indifferentness  than  natural  destruction  of  architectural  works  in 

running time. Therefore, today protection of our architectural heri-

tage should be touched as extremely serious and important national 

problem. 

Preservation of our monuments depends more on their restoration. 

Our  monuments  included  pearls  of  brick  architecture  Momune 

khatun, Gudi khatun, Shaki Khans Palace were restored and could 

Uğur Qiyasi

MİRAs İctimai Birliyi Konservasiya və Bərpa şöbəsinin müdiri

Ümumdünya  mədəni və təbii irsin mühafizəsi haqqında  UN-

ESKO - nun konvensiya sənədində, «mədəni irs» anlayışının 

açıqlanması memarlıq abidələri  ilə başlayır və bu da  təsadüfi  

deyil.  Doğrudan  da,  insanlığın  çoxyönlü  fəaliyyətində  

miqyasına,  əhəmiyyətinə  və  önəminə  görə  memarlıq  sahəsi 

öndə  gəlir.  Elə  bu  səbəbdən  də  başqa  sənət  örnəkləri    ilə 

müqayisədə  memarlıq  abidələrinin bərpası və qorunması  ta-

rixi daha qədimdir.

İstər şəhərsalma  sənətində, istərsə də ayrı-ayrı bina tiplərinin 

inkişafında  Azərbaycan  memarlığının  əldə  etdiyi  yüksək 

səviyyəni  tarixi  qaynaqlar,  ən  başlıcası  isə  ölkənin  bütün 

bölgələrində  qalan  çoxsaylı  abidələr  sübut  etməkdədir. 

Kərpicdən tikilmiş memarlıq abidələri də mədəni irsimizin ən 

vacib hissəsini təşkil edir. 

Təbiidir ki, günümüzə gəlib çatan və tarixin bütün mərhələlərini 

əhatə edən memarlıq və şəhərsalma abidələri böyük mədəni ir-

simizin  yalnız  kiçicik  qalığıdır.  Tarixi  qaynaqlardakı  bilgilər, 

Azərbaycanın  qədim  şəhərlərində  yüzillər  boyu  toplanmış 

zəngin təcrübə və arxeoloji araşdırmaların nəticələri göstərir ki, 

memarlıq irsimiz zaman-zaman olduqca böyük itkilərə məruz 

qalmışdır.  Həm  də  bu  itkilər  memarlıq  əsərlərinin  zamanın 

axarında  təbii  şəkildə  dağılmasından  daha  çox  iç  savaşların, 

yadelli  basqınların,  ən  acınacaqlısı  isə  kütləvi  biganəliyimizin 

nəticəsində baş vermişdir. Bu səbəbdən əlimizdə olan memarlıq 

irsinin qorunmasına bu gün  son dərəcə ciddi və önəmli bir milli  

problem kimi yanaşılmalıdır.

AzƏRBAYCANDA 

BƏRPA olUNMUŞ

 

KƏRPİC

 

MEMARLIĞI ABİDƏLƏRİ

  

BRICK ARCHITeCTURe MONUMeNTS ReSTOReD IN AzeRBAIJAN

---

 YANVAR   JANUARY    MİRAS

 

| 

21

BƏRPA   REstoRAtioN

be preserved under finance and control of Ministry of Culture and 

Tourism of Azerbaijan for last 10-12 years. 

In 2000-2004 conservation, restoration and renovation work was 

conducted over Momune khatun and Gudi khatun tombs, monu-

ments of 12-14th century brick architecture of world importance 

situated in Nakhchievan. 

12th century Momune khatun tomb is only building of very mag-

nificent  Atabegs  complex  one  time,  delivered  up-to-date.  Though 

restored for several times before, it was in mournful state before last 

restore. Basic problem in Momune khatun was bending and rain 

intolerableness of worn out roof cover. With the purpose to prevent 

from bending in the future, pressed logs were installed around the 

base and with that improvement of mechanical quality of existent 

rock was attempted. On the basis of lowering the present earth sur-

face, platform of the monument of stone blocks raised and reached 

height, inner walls of the tomb cleansed, fastened and the floor re-

stored. The surfaces of platform and facade are cleaned with spe-

cial solution and fragmental restore work done there. The roof of the 

tomb is covered with lead construction. 

As a result of the done work humidity rather decreased in lower sec-

tion of Momune khatun tomb. Moreover, disqualitative conduct of 

renovation work in roof cover was displayed. Thus, before the resto-

ration if a small section of under-cupol stalactite  cornice of the tomb 

Abidələrimizin  qorunub  saxlanması  onların  necə  bərpa 

edilməsindən daha çox asılıdır. Son 10-12 il ərzində Mədəniyyət 

və Turizm Nazirliyinin  maliyyələşdirməsi və nəzarəti altında, 

aralarında  Möminə  xatun,  Qudi  xatun,  Şəki  xan  sarayı  kimi 

kərpic memarlığının inciləri olan abidələrimiz bərpa edilmişdir 

və qoruyub saxlanmağa çalışılır. 

Naxçıvanda  yerləşən  və    XII-XIV  yüzilliklərə  aid  kərpic 

memarlığınin  dünya  əhəmiyətli  abidələri  olan,Möminə  xatun 

və Qudi xatun türbələrində 2000-2004 ci illərdə konservasiya, 

bərpa və yenidənqurma işləri aparılıb.

XII əsrə aid Möminə xatun türbəsi bir zamanlar çox möhtəşəm 

Atabəylər kompleksininin dövrümüzə gəlib çatan yeganə tikili-

sidir.  Əvvəllər  bir  neçə  dəfə  bərpa  edilməyə  çalışılsa  da  son 

bərpadan  əvvəl  çox  acınacaqlı  vəziyyətdə  idi.  Möminə  xatun 

türbəsində  başlıca  problem  abidənin  əyilməsi  və  yıpranmış 

dam örtüyünün yağışa dözümsüzlüyü idi. Əyilmənin gələcəkdə 

artmasının  qarşısını  almaq  məqsədi  ilə  özülün  çevrəsinə 

sıxılmış dayaqlar vurulmuş və bununla mövcud suxurun mex-

aniki  keyfiyyətini  yaxşılaşdırmağa  cəhd  edilmişdir.  Mövcud 

yer səthinin aşağı salınması hesabına abidənin daş bloklardan 

yığılmış  kürsülüyü  bir  qədər  qaldırılaraq  ilkin  hündürlüyə 

yaxın  duruma  gətirilmiş,  sərdabənin  iç  divarları  təmizlənib 

bərkidilmiş və döşəməsi bərpa edilmişdir. Kürsünün və fasadın 

səthləri xüsusi məhlulla təmizlənmiş və orada fraqmental bərpa 

işləri görülmüşdür. Türbənin damı isə qurğuşun konstruksiya 

ilə örtülmüşdür.

  Görülmüş  işlər  nəticəsində  Möminə  xatun  türbəsinin  alt 

bölümündə  nəmlik  xeyli  azalmışdır.  Bununla  belə  dam 

örtüyündə yenidənqurma işlərinin çox keyfiyyətsiz  aparıldığı 

aşkarlandı. Belə ki, bərpa işlərindən öncə türbənin günbəzaltı 

stalaktitli  karnizinin  kiçik  bir  bölümü  həmişə  nəm  olurdusa,  

dam örtüyü yenidən qurulub qurğuşun təbəqəsi ilə örtüləndən 

cəmi bir neçə ay keçmiş həmin karniz və onun altındakı kitabə 

qurşağı  bütünlüklə  su  içinə  salınmış  durumdadır.  Gövdənin 

əyinti olan hissəsində isə nəmlik zolağı az qala damdan özüləcən 

enir. Həmin hissədə nəmliyin çoxluğundan piramidal örtüyün 

qalan alt bölümündə yenicə düzülmüş şirli kərpiclərin bir qismi 

qopub tökülmüşdür. 

Hələ keçən əsrin ortalarında Möminə xatun türbəsinin interyeri 

öyrənilərkən  üst  kameranın  divar  səthlərində  günbəzəcən 

qalxan  dolama  pilləkənlərin  izləri    aşkar  edilmişdi.  Son 

təmizləmə  işlərində  həmin  pilləkən  izlərinin  itirilməsi  bərpa 

anlayışına görə yolverilməz olaydır. Bir çox bərpaçı memarın da 

vurğuladığı kimi, çox hündürdə yerləşən pəncərə gözlərinə qara 

rəngli metal barmaqlıqların vurulmasının isə funksional tələbatı 

və  bədii-estetik  dəyəri  yoxdur.  Dünya  mədəni  irsi  siyahısına 

salmaq  istədiyimiz  belə  bir  möhtəşəm  abidədə  bu  günə  kimi 

heç  bir  arxeoloji  ölçü  işinin  aparılmaması  da  düşündürücü 

haldır. Möminə xatun türbəsinin ətrafında arxeoloji qazıntılar 

aparılsa, şübhəsiz ki, Atabəylər kompleksinin digər tikililəri – 

---