Yanvar january miras
Yüklə 4,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MİRAS
- KİTABİ-DƏDƏ QORQUD
BAŞLIQ HEADER YANVAR JANUARY MİRAS
| 45 46 |
ARAŞDIRMA REsEARCH Sabina Suleymanova student of Azerbaijan teachers’ institute “Kitabi-Dede-Gorqud “ epos (Kitab-i Dedem Qorqud ela lisan-i taife-i Oguzan) is one of unique literary samples to study Turks’ history, culture and language. The epos of 11-12th century is con- sidered one of the ancient written monuments of Turkic literature. The authorship belongs to Dede Qorqud in “Kitabi-Dede-Gorqud “ epos. 14th century historians, Aybek ad-Davadari and Fazlullah Rashidaddin wrote about Dede Qorqud’s existence during Proph- et Muhammad time and dispatch to them as envoy by Turks. In the epos foreword, it is noted Dede Qorqud lived during Prophet Muhammad time. Basic plot of the epos is reflected in the following twelve parts: “Saga about Dirse khan’s son Bugaj” “ the saga about Salur Gazan’s house capture”, “Saga Bayburan’s son Bamsi Beyrek”, “saga of imprison- ment of Gazan bey’s son, Uruz bey”, “saga about Duha Goja oglu Deli Domrul”, “Saga about Ganli Goja oghlu Ganturali”, “saga about Gaziliq Goja oglu Yeyney”, “saga about Basat’s killing Te- pegoz”, “saga about Bekil oghlu Emrah”, “saga about Ushun Goja oghlu Sagray”, “Salur Gazan’s freeing son Uruz”, “External Oguz rebelling of interior Oghuz and Beyrek’s dying”. The preserved copies of the epos are the manuscripts inscribed in 16th century. Two manuscripts of “Kitabi-Dede-Gorqud “ epos are known. One of the manuscripts was taken from Istanbul to Germany by German orientalist Friedrich von Dits and given as a gift to library of Dresden City. The manuscript consists of one foreword and twelve parts. The other copy was revealed in 50s of 20th century in Vatican. This manuscript is a copy consisted of a foreword and six parts. “Kitabi-Dede-Gorqud “ epos was banned in 50s of 20th century under ideological pressure of Soviet totalitarian regime as literary monument provoked national enmity and “was fully exonerated” in early 60s. German scientist Friedrich von Dits informed for the first time about the monument and published part “Tepegoz” in German translation (1815). V.V.Bartold translated 4 parts of the epos to Russian language and printed in 1894-1904. He completed total translation of the epos in 1922. The translation was published in Baku in 1950 (under edit of Hamid Arasli and Mammadhussein Tahmasib) and in Moscow in 1962. Səbinə Süleymanova Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun tələbəsi Kitabi-Dədə Qorqud (Kitab-i Dədəm Qorqud əla lisan-i taife-i Oğuzan) oğuz türklərinin tarixini, mədəniyyətini, dilini öyrənmək üçün nadir ədəbi nümunələrdəndir. XI-XII əsrlərə aid olan dastan türk ədəbiyyatının ən qədim yazılı abidələrindən sayılır. Kitabi Dədə Qorqud dastanında müəlliflik Dədə Qorquda aid edilir. XIV əsr tarixçilərindən Aybək əd-Dəvadari və Fəzlullah Rəşidəddin Dədə Qorqudun Məhəmməd peyğəmbər zama- nında yaşadığını və türklər tərəfindən elçi sifətilə onun yanına göndərildiyini yazıblar. Dastanın müqəddiməsində də Dədə Qorqudun Məhəmməd peyğəmbər zamanında yaşadığı qeyd olunur. Dastanın əsas süjeti aşağıdakı on iki boyda əks olunub: “Dirsə xan oğlu Buğacın boyu”, “Salur Qazanın evinin yağmalandığı boy”, “Bayburanın oğlu Bamsı Beyrək boyu”, “Qazan bəyin oğlu Uruz bəyin dustaq olduğu boy”, “Duxa Qoca oğlu Dəli Dom- rulun boyu”, “Qanlı Qoca oğlu Qanturalı boyu”, “Qazılıq Qoca oğlu Yeynəyin boyu”, “Basat Təpəgözü öldürdüyü boy”, “Bəkil oğlu Əmranın boyu”, “Uşun Qoca oğlu Səgrəyin boyu”, “Salur Qazan dustaq olub oğlu Uruz çıxardığı boy”, “İç Oğuza Dış Oğuz asi olub Beyrək öldüyü boy”. Dastanın əlimizdə olan nüsxələri XVI əsrdə üzü köçürülmüş əlyazmalardır. Kitabi-Dədə Qorqudun iki əlyazması məlumdur. Əlyazmaların biri alman şərqşünası Fridrix fon Dits tərəfindən İstanbuldan Almaniyaya aparılmış və Drezden şəhərinin kitab- xanasına bağışlanmışdır. Həmin əlyazma bir müqəddimə və on iki boydan ibarətdir. Digər nüsxə isə XX əsrin 50-ci illərində Va- tikanda tapılmışdır. Bu əlyazma bir müqəddimə və altı boydan ibarət nüsxədir. XX əsrin 50-ci illərində sovet totalitar rejiminin ideoloji təzyiqi altında Kitabi Dədə Qorqud eposu milli ədavəti qızışdıran ədəbi abidə kimi qadağan edilmiş, yalnız 60-cı illərin əvvəllərində “bəraət” almışdır. Abidə haqqında ilk dəfə alman alimi Fridrix Dits məlumat vermiş və Təpəgöz boyunu alman dilinə tərcüməsi ilə nəşr et- dirmişdir (1815). V.V.Bartold 1894-1904-cü illərdə dastanın 4 boyunu rus dilinə çevirərək çap etdirmişdir. O, 1922-ci ildə das- tanın tam tərcüməsini başa çatdırmışdır. Həmin tərcümə 1950- ci ildə Bakıda (Həmid Araslı və Məmmədhüseyn Təhmasibin KİTABİ-DƏDƏ QORQUD ƏLYAzMALARI MANUSCRIPTS OF “KITABI-DeDe-GORQUD” Yüklə 4,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|