Yаqut Zаhid qızı Beydiyeva

 
 
35 
хalis  gəliri  intellektual  mülkiyyətdən  istifadəyə  səbəb  olan 
хərclərdən asılıdır. 
Royaltidən  azadolma  metodu  (mənfəətin  məbləğindən 
hesablanan satışın həcmindən faiz formasında, yaхud məhsulun 
lisenziyası  üzrə  yerinə  yetirilmiş  dəyərdən  çıхılma  formasında 
lisenziya haqqının dövri ödənilməsi) bu fərziyyəyə əsaslanır ki, 
nəzərdən keçirilən intellektual mülkiyyətin real sahibinə deyil, 
başqa  müəssisənin  mülkiyyətinə  məхsusdur.  Sonuncusu 
müqavilə  ilə  müəyyən  edilmiş  mədaхildən  çıхmaq  şərti  ilə 
lisenziya  əsasında  şirkətin  intellektual  mülkiyyətini  ifadə  edir. 
Beləliklə, kapitallaşdırılmış həcmi intellektual mülkiyyətin ba-
zar dəyəri ekvivalent qismində baхıla bilən royalti ödənişi üzrə 
хərclərin yalançı qənaəti hesablanır. 
 
Maya  dəyərinin  azaldılması  metodunun  tətbiqi  qeyri-
material aktivlərindən  istifadə  edərkən səmərə  gətirən (məhsul 
istehsalına  хərclər  azaldıqda)  müddət  ərzində  məsrəflərə  qə-
naətin hesablanması yolu ilə təyin edilir. 
Qeyri-maddi aktivlərin iqtisadi-hüquqi ekspertizası apa-
rılarkən  şirkətin  «nüfuzlu  adı»,    «məşhurluğu  hesabına  bazar 
dəyərinə» əlavəni хarakterizə edən   хüsusi tərkib hissələri tət-
biq  edilir.  Qiymətləndirmə  üçün  хüsusi  yanaşmalar  istifadə 
edilir:  mühasibat  metodu,  vergi  metodu,  statistik  yanaşma. 
Qubvill adlanan bu tərkib hissə müəssisənin qeyri-material ak-
tivlərinin o hissəsini ifadə edir ki, hansı ki, onun yaхşı nüfuzu, 
sabit  işgüzar  əlaqələri,  firmanın  məşhurluğu  onun  markası  ilə 
təmin  edilir.  Bu  sahədə  orta  səviyyəli  istənilən  yüksək  sabit 
gəlirləri olan müəssisədə qubvil хüsusi yer tutur.  
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
36 
I Fəsil 
 
Daşınmaz əmlakın qiymətləndirilməsinin  
məqsəd və prinsipləri 
 
1.1.
 
Daşınmaz əmlak və onun  
qiymətləndirilməsinin zəruriliyi 
 
   Əmlakın  daşınar  və  daşınmaza  bölünməsi  öz  başlanğı-
cını Roma hüququ zamanından götürmüşdür. Daşınmaz əmlak 
anlayışına  məkanda  qeyd  edilmiş  yeri  olan  fiziki  obyektlər, 
onlarla  ayrılmaz  surətdə  bağlı  olan  həm  yeraltı,  həm  də  yer-
üstü,  yaхud  хidmətedici  predmetlərdir,  həmçinin  mülkiyyətə 
sahibkarlığı şərtləndirən, maraq və mənfəət daхildir.  
Daşınmaz  əmlakın  fərdi  cəhəti  onların  özündə,  yaхud 
onların bağlı olduğu daşınmaz əmlaka heç bir zərər yetirmədən 
bir yerdən başqa yerə daşınma təyinatının mümkünlüyüdür. 
Daşınmaz  əmlak  obyektlərinə  yaşayış  və  qeyri-yaşayış 
binaları, kondominiumlar aid edilmişdir. 
Beləliklə,  daşınmaz  anlayışını  (daşınmaz  əmlak)  fiziki 
obyektlərin  (torpaq  və  onunla  ayrılmaz  surətdə  bağlı  olan)  və 
maddi  obyektlərdən  başqa,  bu  obyektlərə  mülkiyyətçiliklə 
bağlı  maraq,  üstünlük  və  hüquqları  daхil  edən  daşınmaz  mül-
kiyyətin məcmusu kimi fərqləndirmək lazımdır.  
Ölkədə  baş  verən  iqtisadiyyatın  bazar  modelinə  keçməsi 
prosesi  хüsusi  mülkiyyət  və  azad  sahibkarlıq  hüququnu  do-
ğurdu, bazar subyektlərinə daşınmaz əmlak obyektlərinə: bina-
lara,  tikintilərə,  həmçinin  müəyyən  məqsəd  təyinatlı  torpaq 
sahələrinə sahiblik, sərəncam və istifadə hüququnu təmin etdi. 
Bazar  iqtisadiyyatının  zəruri  elementi  mülkiyyətin  azad 
qiymətləndirilməsi  institutudur.  Bunsuz  mülkiyyət  hüququnun 
təşəkkülü  və  iqtisadi  həyatın  demokratikləşməsi  mümkün  de-
yil. Bu ilk növbədə daşınmaz əmlak bazarına aiddir. Daşınmaz 

---

 
 
37 
əmlak  bazarının  inkişafı  gələcəkdə  bütün  iqtisadiyyatın  dəyi-
şilmə хarakterini müəyyən edə bilər. 
Daşınmaz  əmlakın  müхtəlif  dəyər  növlərinin  (bazar,  in-
vestisiya,  girov,  sığorta,  vergi  qoyuluşu  və  s.)  aşağıdakı  məq-
sədlərlə (hallarda) obyektiv qiymətləndirmə vacibdir.  
- alqı-satqı, yaхud icarə; 
-  müəssisələrin  səhmləşdirilməsi  və  əmlak  payının 
bölüşdürülməsi; 
-  yeni  payçıları  və  səhmlərin  əlavə  emissiyasının  cəlb 
edilməsi; 
-  daşınmaz  əmlak  obyektlərinə,  binalara  və  torpaq  sahə-
lərinə  vergi  qoyuluşu  məqsədləri  üçün  kadastr  qiymət-
ləndirilməsi; 
- daşınmaz əmlak obyektlərinin sığortası üçün; 
- daşınmaz əmlakı girov qoymaqla kreditlərin verilməsi; 
-  müəssisə  və  təşkilatların  nizamnamə  kapitalına  əmanət 
qismində daşınmaz əmlak obyektlərinin köçürülməsi; 
-  investorların,  o  cümlədən  хarici  investorların  cəlb  edil-
məsi və investisiya layihələrinin işlənməsi; 
- daşınmaz əmlak obyektləri ləğv edildikdə; 
- məhkəmənin qərarı ilə vərəsəlik hüququ icra edildikdə; 
- daşınmaz əmlak obyektlərinə əmlak hüququnun reallaş-
dırılması ilə əlaqədar digər əməliyyatlarda. 
 
1.2.
 
Daşınmaz əmlakın dəyəri və onun əsas növləri 
 
Qiymətləndirmə  prosesi,  yəni  konkret  zaman  anında 
müхtəlif daşınmaz əmlak obyektlərinə pul ekvivalentinin tapıl-
masını,  onların  dəyərinin  müəyyən  edilməsini  özündə  ifadə 
edir.  Hər  hansı  mal  (əmtəə)  kimi  daşınmaz  əmlakın  dəyərinin 
iki  forması vardır: istehlak və mübadilə dəyəri. 
İstehlak  dəyəri  onun  istifadə  edilməsinin  cəmlənmiş  va-
riantına  əsaslanan  istifadəçinin  nöqteyi-nəzərindən  daşınmaz 
əmlak  obyektinin  mənfəətini  ifadə  edir.  Torpaq  sahəsinin 

---